اختلال دوقطبی یا افسردگی شیدایی چیست؟ / راهکارهای تشخیص و درمان اختلال دوقطبی

نگار خلیلی، پایگاه خبری دانا، سرویس سلامت و سبک زندگی؛ شیوع اختلال دوقطبی حدود ۱ یا ۲ درصد است البته قطعا نوع خفیف آن خیلی بیشتر از این آمار است. در واقع ما با اختلال طیف دوقطبی روبرو هستیم و خیلی از افراد به نوع خفیف این بیماری دچار هستند. این بیماری در صورت عدم بهره‌مندی از درمان به‌موقع می‌تواند بسیار مخرب باشد و به عنوان ششمین عامل ناتوان کننده در کل جهان شناخته شده است. اختلال دوقطبی ناشی از ضعف شخصیتی یا نامتعادل بودن نیست بلکه یک بیماری است که قابل درمان است. 

تشخیص و درمان بیماری دوقطبی در کلینیک چند تخصصی مغز و اعصاب و روان دکتر کربلایی به بهترین نحو ممکن انجام می‌شود. دکتر علی کربلایی روانپزشک و متخصص اعصاب و روان با سال‌ها کار و فعالیت در زمینه بیماری‌های روانپزشکی تاکنون توانسته چندین مقاله علمی در زمینه بیماری دوقطبی ارائه دهد و با ارائه بهترین روش‌های درمانی به بیماران زیادی کمک نماید. برای کسب اطلاعات صحیح و علمی در مورد اینکه اختلال دوقطبی چیست؟ و راه‌های تشخیص بیماری دوقطبی با ما همراه باشید.

اختلال دوقطبی چیست؟

اختلال دوقطبی یا همان بیماری شیدایی نوعی اختلال خلقی است که باعث نوسانات شدید در خلق و خوی می‌شود. این نوسانات نه تنها روی خلق و خوی فرد بلکه روی فکر، رفتار و عملکرد فرد تاثیر می‌گذارد. این بیماری به صورت دوره‌ای است یعنی فرد در طول زندگی خود تجربه این را دارد که دوره‌هایی حداقل یک هفته را در فاز افسردگی و یا بالعکس در فاز شیدایی یا مانیا به سر ‌برد. در میان این دوره‌ها فرد دوره‌هایی سالم دارد که ممکن است حتی سال‌ها طول بکشد. البته فراز و نشیب در خلق و خو ممکن است به صورت طبیعی در هر انسانی وجود داشته باشد ولی در بیماری دوقطبی دامنه این تغییرات و نوسانات بسیار شدید است. این بیماری اکثرا در اواخر سن بلوغ و شروع جوانی خودش را نشان می‌دهد هرچند ممکن است در سنین پایین‌تر هم وجود داشته باشد ولی غالبا با استرس‌های دوران نوجوانی اشتباه گرفته می‌شود و تشخیص داده نمی‌شود.

افراد بدون اختلال دوقطبی نیز گاهی نوسانات خلقی را تجربه می کنند. با این حال، این تغییرات خلقی معمولاً چند ساعت تا چند روز طول می کشد. همچنین، این تغییرات معمولاً با درجه شدید تغییر رفتار یا دشواری در روال‌های روزمره و تعاملات اجتماعی که افراد مبتلا به اختلال دوقطبی در طول دوره‌های خلقی نشان می‌دهند، همراه نیستند. اختلال دوقطبی می تواند روابط فرد با عزیزان را مختل کند و باعث ایجاد مشکل در کار یا رفتن به مدرسه شود.

اختلال دوقطبی دسته ای است که شامل سه تشخیص مختلف است: اختلال دوقطبی سطح یک، دوقطبی سطح دو و اختلال سیکلوتیمیک.

اختلال دوقطبی معمولاً به صورت ژنتیکی دیده می شود. 80 تا 90 درصد افراد مبتلا به اختلال دوقطبی یکی از بستگان مبتلا به اختلال دوقطبی یا افسردگی دارند. عوامل محیطی مانند استرس، اختلال در خواب و مواد مخدر و الکل ممکن است باعث ایجاد اختلالات خلقی در افراد آسیب پذیر شود. اگرچه دلایل خاص اختلال دوقطبی در مغز نامشخص است، اعتقاد بر این است که عدم تعادل مواد شیمیایی مغز منجر به اختلال در فعالیت مغز می شود. میانگین سن شروع 25 سالگی است.

افراد مبتلا به اختلال دوقطبی همچنین می توانند موارد زیر را تجربه کنند:

• اضطراب
• اختلال نقص توجه-بیش فعالی (ADHD)
• اختلال استرس پس از سانحه (PTSD)
• اختلالات مصرف مواد/تشخیص دوگانه

اختلال دوقطبی نوع یک

اختلال دوقطبی زمانی تشخیص داده می شود که فرد یک دوره شیدایی را تجربه کند. در طول یک دوره شیدایی، افراد مبتلا به اختلال دوقطبی نوع یک افزایش شدید انرژی را تجربه می‌کنند و ممکن است احساس کنند در بالای دنیا هستند یا به‌طور ناخوشایندی در خلق و خوی تحریک‌پذیر هستند.

برخی از افراد مبتلا به اختلال دوقطبی نوع یک نیز دوره های افسردگی یا هیپومانیک را تجربه می کنند و اغلب افراد مبتلا به اختلال دوقطبی نوع یک نیز دوره هایی از خلق و خوی خنثی دارند.

علائم اختلال دوقطبی نوع یک

شیدایی

دوره شیدایی دوره‌ای حداقل یک هفته‌ای است که در آن فرد در بیشتر روزها بسیار پرخطر یا تحریک‌پذیر است، انرژی بیشتری از حد معمول دارد و حداقل سه مورد از تغییرات زیر را در رفتار خود تجربه می‌کند:

• کاهش نیاز به خواب (به عنوان مثال، احساس انرژی با وجود خواب بسیار کمتر از حد معمول)
• افزایش سرعت گفتار
• افکار مسابقه ای غیرقابل کنترل یا تغییر سریع ایده ها یا موضوعات هنگام صحبت کردن
• حواس پرتی
• افزایش فعالیت (به عنوان مثال، بی قراری، کار بر روی چندین پروژه به طور همزمان)
• افزایش رفتار مخاطره آمیز (مانند رانندگی بی احتیاطی، ولگردی و خرج کردن)

این رفتارها باید نشان دهنده تغییری نسبت به رفتار معمول فرد باشد و برای دوستان و خانواده واضح باشد. علائم باید آنقدر شدید باشد که باعث اختلال در کار، خانواده یا فعالیت ها و مسئولیت های اجتماعی شود.

علائم دوره شیدایی معمولاً نیاز به دریافت مراقبت های بیمارستانی برای ایمن ماندن از فرد دارد. برخی از افرادی که دوره‌های شیدایی را تجربه می‌کنند، تفکر آشفته، باورهای نادرست و یا توهماتی را نیز تجربه می‌کنند که به عنوان ویژگی‌های روان‌پریشی شناخته می‌شوند.

هیپومانیک

یک دوره هیپومانیک با علائم شیدایی کمتر مشخص می شود که باید تنها چهار روز متوالی به جای یک هفته طول بکشد. علائم هیپومانیک منجر به مشکلات عمده ای در عملکرد روزانه نمی شود که معمولاً علائم شیدایی ایجاد می کند.

افسردگی اساسی

دوره افسردگی اساسی یک دوره حداقل دو هفته ای است که در آن فرد حداقل پنج مورد از علائم زیر را دارد (شامل حداقل یکی از دو علامت اول):

• غمگینی یا ناامیدی شدید
• از دست دادن علاقه به فعالیت هایی که فرد زمانی از آن لذت می برد
• احساس بی ارزشی یا گناه
• خستگی
• افزایش یا کاهش خواب
• افزایش یا کاهش اشتها
• بی قراری (مثلاً قدم زدن) یا کندی گفتار یا حرکت
• مشکل در تمرکز
• افکار مکرر مرگ یا خودکشی

درمان و مدیریت

اختلال دوقطبی به روش های مختلفی درمان و مدیریت می شود:

• روان درمانی، مانند درمان شناختی رفتاری و درمان خانواده محور
• داروهایی مانند تثبیت کننده های خلق و خو، داروهای ضد روان پریشی و تا حدی داروهای ضد افسردگی
• راهبردهای خود مدیریتی، مانند آموزش و شناخت علائم اولیه یک دوره.
• رویکردهای بهداشتی مکمل، مانند مدیتیشن ورزش هوازی، ایمان و دعا می‌توانند از درمان حمایت کنند، اما جایگزین آن نمی‌شوند

اختلال دوقطبی نیز می تواند به اشتباه به عنوان اختلال شخصیت مرزی (BPD) تشخیص داده شود.

این بیماری‌ها و تشخیص‌های اشتباه می‌توانند درمان اختلال دوقطبی را دشوار کنند. به عنوان مثال، داروهای ضد افسردگی مورد استفاده برای درمان OCD و محرک های مورد استفاده برای درمان ADHD ممکن است علائم اختلال دوقطبی را بدتر کنند و حتی ممکن است یک دوره شیدایی را ایجاد کنند.

اگر بیش از یک بیماری دارید (به نام اختلالات همزمان)، مطمئن شوید که یک برنامه درمانی مناسب خودتان دریافت می کنید.

دارو

علائم اختلال دوقطبی معمولاً با درمان بهبود می یابند. دارو سنگ بنای درمان اختلال دوقطبی است، اگرچه گفتار درمانی (روان درمانی) می تواند به بسیاری از بیماران کمک کند تا در مورد بیماری خود بیاموزند و به داروها پایبند باشند و از اپیزودهای خلقی آینده جلوگیری کند.

داروهایی که به عنوان "تثبیت کننده های خلق و خو" شناخته می شوند (به عنوان مثال، لیتیوم) رایج ترین نوع داروهای تجویز شده برای اختلال دوقطبی هستند. اعتقاد بر این است که این داروها سیگنال‌های مغزی نامتعادل را اصلاح می‌کنند. از آنجایی که اختلال دوقطبی یک بیماری مزمن است که در آن دوره‌های خلقی معمولاً عود می‌کنند، درمان پیشگیرانه مداوم توصیه می‌شود. درمان اختلال دوقطبی فردی است. افراد مبتلا به اختلال دوقطبی ممکن است نیاز داشته باشند قبل از یافتن بهترین داروها، داروهای مختلفی را امتحان کنند.

تشنج الکتریکی

در برخی موارد، زمانی که دارو و روان درمانی کمکی نکرده است، ممکن است از یک درمان موثر به نام درمان تشنج الکتریکی (ECT) استفاده شود. ECT شامل چندین دور جریان الکتریکی کوتاهی است که در زمانی که بیمار تحت بیهوشی است به پوست سر وارد می شود که منجر به تشنج کوتاه و کنترل شده می شود. اعتقاد بر این است که تشنج های ناشی از ECT مسیرهای سیگنالینگ مغز را بازسازی می کنند.

از آنجایی که اختلال دوقطبی می تواند باعث اختلالات جدی در زندگی روزمره فرد شود و یک موقعیت خانوادگی استرس زا ایجاد کند، اعضای خانواده نیز ممکن است از منابع حرفه ای، به ویژه حمایت از سلامت روان و گروه های حمایتی بهره مند شوند. از این منابع، خانواده‌ها می‌توانند راهبردهایی برای مقابله، مشارکت فعال در درمان و جلب حمایت بیاموزند.

اختلال دوقطبی نوع دو

تشخیص اختلال دوقطبی نوع دو مستلزم داشتن حداقل یک دوره افسردگی اساسی و حداقل یک دوره هیپومانیک است. افراد گاهی به عملکرد معمول خود باز می‌گردند. افراد مبتلا به اختلال دوقطبی نوع دو، افراد اغلب در نتیجه اولین دوره افسردگی خود به دنبال درمان می روند، زیرا دوره های هیپومانیک اغلب احساس لذت می کنند و حتی می توانند عملکرد را در محل کار یا مدرسه افزایش دهند. افراد مبتلا به اختلال دوقطبی نوع دو اغلب دارای بیماری های روانی دیگری مانند اختلال اضطراب یا اختلال مصرف مواد هستند که مورد دوم می تواند علائم افسردگی یا هیپومانیا را تشدید کند.

درمان های دوقطبی نوع دو مشابه درمان های دوقطبی نوع یک است: دارو درمانی و روان درمانی.

بسته به علائم خاص، رایج ترین داروهای مورد استفاده تثبیت کننده های خلق و خو و داروهای ضد افسردگی هستند. اگر علائم افسردگی شدید باشد و دارو موثر نباشد، شوک الکتریکی استفاده می شود.

درمان برای هر شخص بسته به خود فرد دارد.

اختلال سیکلوتیمیک

اختلال سیکلوتیمیک شکل خفیف‌تری از اختلال دوقطبی است که شامل بسیاری از «نوسان‌های خلقی» با هیپومانیا و علائم افسردگی است که اغلب رخ می‌دهد. افراد مبتلا به سیکلوتیمیا فراز و نشیب های عاطفی را تجربه می کنند اما با علائم شدیدتر از اختلال دوقطبی نوع یک یا نو دو.

علائم اختلال سیکلوتیمیک شامل موارد زیر است

برای حداقل دو سال، دوره های زیادی از علائم هیپومانیک و افسردگی وجود دارد، اما علائم با معیارهای دوره هیپومانیک یا افسردگی مطابقت ندارند.
در طول دوره دو ساله، علائم (نوسانات خلقی) حداقل برای نیمی از زمان باقی مانده است و هرگز بیش از دو ماه متوقف نشده است.

درمان

درمان اختلال سیکلوتایمیک می تواند شامل دارو درمانی و گفتار درمانی باشد. برای بسیاری از افراد، گفتار درمانی می تواند به کاهش استرس ناشی از نوسانات خلقی کمک کند. نگه داشتن یک دفتر خاطرات خلقی می تواند روشی موثر برای مشاهده الگوهای نوسانات خلقی باشد. افراد مبتلا به سیکلوتیمیا ممکن است به مرور زمان درمان را شروع کرده و متوقف کنند.