بازی و نقش موثر آن بر رشد کودکان/ نقش بازی در تربیت از نگاه اسلام

محمد شیرزاده، پایگاه خبری دانا، سرویس سبک زندگی؛ متخصصان می گویند بازی کردن بیش از هر هدف جدی یا کاربردی، فعالیتی تفریحی و سرگرمی برای کودکان است. بازی کردن اغلب با رفتارهای مثبت همراه است که باعث تقویت بقا و کیفیت زندگی کودکان می شود و مهمتر از آن اینکه ارتباطات اجتماعی و حس تعلق را در کودکان ایجاد می کند.

امروزه بازی برای رشد کودک آنقدری مهم است که به عنوان حق هر کودک معرفی شده است. بازی زمینه پیشرفت و آماده سازی کودک را از نظر جسمی، ذهنی، عاطفی و اجتماعی برای تجربیات و چالش های زندگی فراهم می کند.

روان شناسان معتقدند بازی، با رویکرد شادمانی و بی خیالی مشق زندگی است. البته اگرچه شکست ها و ناکامی ها در بازی همانند زندگی، بسیار است و برای کودکان، جدی، اما این موضوع سطحی و گذرا است. در واقع، بازی هرگونه فعالیت جسمی یا ذهنی هدفمند است که به صورت فردی یا گروهی، انجام می شود و موجبات شادی و یا گاهی احساس شکست و نیز برآورده شدن نیازهای کودک و یا ناکامی او را فراهم می آورد.

اما در دنیای امروز که والدین در تلاش برای برقراری تعادل بین برنامه های کاری و خانگی  هستند، پدر و مادرها به سختی می توانند که زمان قابل قبولی را با فرزندا خود بگذرانند. البته این کار برای والدین ضروری است که بهترین استفاده را از زمانی که در کنار فرزندان خود هستند نمانید. فرزند شما نیاز دارد که شما زمانی به او اختصاص داده و بتواند درکنار والدین بازی و آرامش کسب نمایند.

بازی کردن والدین با کودکان چقدر مهم است؟

باید بدانید کسی بیشترین و بهترین ارتباط را با بچه ها دارد، که با آنها بازی می‌کند. اگر در بازه 2 تا شش سال می‌خواهید محبوب بچه‌ها شوید، باید با آنها بازی کنید. مثلاً اگر پدربزرگ با بچه ارتباط زیاد داشته باشد، اگر هم بازی او هم بشود، دیگر بچه ها او را می‌پرستند.

اما بازی چیست؟ بازی یک حس خوشایندی است که فقط یک کودک آن را حس می‌کند و ممکن است برای بزرگترها خنده دار باشد. اگر بازی در خانه‌ای اتفاق بیفتد، آن خانه محبوب بچه ها خواهند شد و تمام روش‌های تربیتی آن خانه نیز موثر خواهد شد. آن خانه می‌تواند خانه هر کسی باشد. پس اگر دوست دارید خانه خودتان محل تربیت بچه‌هایتان باشد، باید بیشترین بازی را در خانه خودتان انجام دهید.

نکته این است که منظور از بازی، اسباب بازی نیست. تعداد اسباب بازی‌ها نشان دهنده بازی با بچه‌ها نیست.بلکه فردی که می‌آید و با بچه‌ها همراه می‌شود، مهم است.

انواع بازی‌ها، تحرکی جمعی، تحرکی فردی، فکری جمعی و فکری فردیست. حال اگر در انواع بازی ها به خصوص بازی های جمعی، آدمی به بچه ها بپیوندد، او الگو و محبوب بچه ها می‌شود.

اهمیت و نقش بازی در تربیت کودک از نگاه اسلام

شاید برای شما هم سوال باشد که مگر بازی کودک چه اهمیتی دارد که معصومین علیهم السّلام به ویژه پیامبراکرم صلّی الله علیه و آله و سلّم بر آن تأکید ورزیده و خود را مرکب سواری کودکان کرده اند؟

پیامبراکرم صلّی الله علیه و آله و سلّم در این زمینه فرمودند:«کسی که کودکی دارد، باید با او کودکی کند» ( مَن کان عِندَهُ صَبّیٌ فلیتصاب له) و امیرمؤمنان علی علیه السلام نیز فرمودند: «من کان له وَلدٌ صبا»، کسی که فرزندی دارد، باید با او کودکی کند.

در حقیقت بازی از چند جهت نقش موثر و فوق العاده ای در تربیت کودک دارد که به بخش هایی از آن اشاره می کنیم. از نگاه مبلغان اسلامی بازی یکی از نیازهای اساسی و طبیعی کودک است که بی توجهی به آن خسارت روحی ـ روانی بسیاری برای کودک به بارخواهد آورد. چنان که پیش تر گفته شد، وقتی علت طولانی شدن سجده پیامبر صلّی الله علیه و آله و سلّم را پرسیدند، فرمودند: فرزندم حسن بر دوشم سوار بود، شتاب نکردم تا نیاز او برطرف شود.

بدیهی است کودکان بر اثر تغذیه دارای انرژی فراوانی هستند که باید به گونه ای مصرف شود. مصرف این انرژی در کودک جز از راه بازی ممکن نیست و عدم استفاده از آن، کودک را دچار بیماری های گوناگون روانی و جسمی می کند .

امام کاظم علیه السلام در این زمینه می فرماید: خوب است که فرزند در کودکی به جَست و خیز بپردازد تا در بزرگ سالی بردبار شود و سپس افزود: جز این کار سزاوار او نیست. در واقع انسان در کودکی باید روحیه ستیزه جویی، همچنین ترس ها و تردیدهای خود را به وسیله ی بازی ارضا کند تا در بزرگ سالی بتواند بردباری پیشه کند.

کودکان همچنین همواره براثر ناکامی های گوناگون به عقده های درونی مبتلا می شوند، که  تخلیه این عقده ها در بازی میسّر است. زیرا با موفقیت هایی که در بازی به دست می آورند، ناکامی های زندگی را فراموش می کنند، یا به شیوه های گوناگون نظیر داد و فریاد کردن، یا به گونه ای منطقی در بازی با هم بازی ها یا اسباب بازی های خود، عقده های خود را خالی می کنند و همین امر موجب تعادل و آرامش درونی آن ها خواهد شد .

اهمیت بازی در علم روانشناسی

روان شناسی در زمینه بازی، نظریه های متفاوتی ارائه کرده است، از جمله نظریه ی رفع انرژی زاید که براساس این نظریه، بدن مقداری انرژی دارد که آن را به صورت فعالیت های هدف دار؛ مانند کار و نیز فعالیت های بدون هدف؛ مانند بازی، مصرف می کند. در واقع در بزرگ سالان این انرژی صرف کار می شود و در کودکان که کار و فعالیت بدنی خاصی جز بازی ندارند، از طریق بازی مصرف می شود.

بنابراین اگر به بازی کودکان اهمیت داده شود، علاوه براین که به نیاز طبیعی کودک پاسخ داده شده است، بسیاری از مشکلات روانی ـ عاطفی کودک را نیز حل خواهد کرد. عدم توجه به این نیاز، علاوه بر این که مشکلات روانی ـ عاطفی را حل نخواهد کرد، خود نیز به عُقده و مشکل روانی دیگری تبدیل خواهد شد .

از این رو امروزه روان شناسان و درمان گران، شیوه های بازی درمانی گوناگونی را برای معالجه بیماری های روانی ـ عاطفی کودکان ابداع کرده اند و از طریق بازی به مشکلات آنان پی برده و از این روش نیز آن ها را درمان می کنند.

بازی، وسیله ای برای رشد همه جانبه و هماهنگ کودک است . درسال های اولیه ی کودکی، بازی در تقویت حواس پنجگانه ، کنترل اعضا و هماهنگی آن ها نقشی اساسی ایفا  می کند. در همین سنین، کودک در بازی، عواطف و احساسات خود را به عروسک یا افرادی که در بازی با او شرکت می کنند نشان می دهد، ترس ها و تردیدهای خود را بیرون می ریزد، محبت کردن را تجربه می کند، و یاد می گیرد که همواره نباید مورد محبت واقع شد؛ بلکه گاهی هم ممکن است مورد غضب واقع شود . گاهی باید محبت و گاهی نیز باید غضب کرد. کودک در بازی، گاه می خندد و گاه می گرید و از این طریق به تعادل عاطفی می رسد. هم چنین به کمک بازی، رشد هوش و ذهن او نیز تسهیل و تسریع شده وافزایش می یابد.

امروزه، اهمیت بازی در دوران کودکی با پژوهش گسترده ای به طور کامل تأیید شده است . اگر کودک را به ماهی تشبیه کنیم، بازی، همانند آب زلالی است که کودک در آن شناور می باشد. پس بازی برای کودک همان زندگی است . از این رو باید شور زندگی را در میان کودکان جست وجو کرد و کودکان را نیز، باید همواره در حال بازی نگریست. چنان چه کودکی را از بازی محروم کنند، کودکی کودک ، موجودیت، سلامت و آینده اش را از او ستانده اند. دنیای بدون بازی، از نظر کودک زندانی بیش نیست.