به گزارش پایگاه خبری دانا ارزیابی جایگاه علمی کشورها در دنیا با شاخص‌های مختلفی از جمله تعداد تولیدات علمی، میزان استناد به آن‌ها، تعداد انتشارات با کیفیت بالا، همکاری‌های علمی و ... قابل سنجش و ارزیابی است.
در گزارش پیشین به بررسی وضعیت علمی ایران از نظر تعداد انتشارات پرداختیم و در گزارش پیش رو، وضعیت کیفیت انتشارات را از نظر میزان استناد بررسی می‌کنیم.
«استناد»، استفاده کردن از یافته‌های یک اثر مانند مقالات را در آثار جدیدتر نشان می‌دهد. بررسی تعداد استنادها از روش‌های تحلیل استنادی است. استناد می‌تواند تا حدی کیفیت انتشارات علمی را نشان دهد. زمانی که تعداد استنادهای اثری اندازه‌گیری می‌شود، اطلاعاتی درباره تاثیر آن اثر در یک زمینه علمی به دست می‌آید.
بر اساس نمایه‌نامه اسکوپوس در سال ۲۰۲۱ میلادی ۷۴ هزار و ۷۳۹ اثر پدیدآورندگان ایرانی مورد استناد قرار گرفته‌اند. بر اساس داده‌های این پایگاه در این سال، انتشارات پژوهشگران ایرانی ۹۲ هزار و ۳۳۹ استناد گرفته‌اند.
ایران از نظر تعداد استنادها در این نمایه‌نامه در پله ۱۴ جهان است و جایگاه ایران از نظر تعداد استنادها نسبت به سال گذشته، یک پله ارتقاء داشته است.
بر اساس داده‌های این پایگاه، در سال ۲۰۲۲ میلادی، ۴۸ هزار و ۸۵۸ اثر ایرانیان، استنادی نگرفته‌اند.
رتبه ۱۲ ایران از نظر خوداستنادی در جهان
میزان خود استنادی پژوهشگران ایرانی نیز در نمایه‌نامه اسکوپوس، ۳۱ هزار و ۶۳۲ است و ایران از نظر تعداد خوداستنادی، همچون ۵ سال اخیر، در جایگاه ۱۲ جهان قرار دارد.
بر اساس داده‌های این گزارش، چین با بیش از ۸۴۶ هزار استناد در جایگاه اول جهان است و آمریکا، بریتانیا، آلمان و ایتالیا نیز در جایگاه‌های دوم تا پنجم قرار دارند. ایران نیز از نظر تعداد استنادها، جایگاه اول را در میان کشورهای منطقه دارد.
رتبه ۸۳ ایران از نظر میانگین سرانه استنادها به انتشارات (سالانه)
با توجه به این‌که تعداد استنادها به تنهایی نمی‌تواند به درستی کیفیت مقاله‌های یک کشور را نشان دهد، خبرگان علم‌سنجی سنجه دیگری به نام «سرانه استناد به انتشارات» را برای ارزیابی تاثیر مقاله‌ها ارائه کرده‌اند. این سنجه به این معنا است که به هر مقاله یک کشور، تا چه اندازه استناد می‌شود.
بر اساس داده‌های نمایه‌نامه اسکوپوس، در سال ۲۰۲۱ میلادی، میانگین استناد به هر اثر استنادپذیر ایرانی نزدیک به ۱.۱۹ بوده است. ایران از نظر سرانه استناد به انتشارات در اسکوپوس، در پله ۸۳ جهان قرار دارد و جایگاه ایران در این شاخص نسبت به سال گذشته بهبود یافته است.
بر اساس داده‌های این پایگاه، در سال ۲۰۲۱ میلادی، ۶۶ درصد از آثار پژوهشگران ایرانی، بدون استناد است.
از نظر شاخص سرانە استناد به انتشارات، ایران در جایگاه ۱۴ کشورهای منطقه قرار دارد و کشورهای قطر، گرجستان، ترکمنستان، عربستان، امارات، پاکستان، فلسطین، لبنان، کویت، مصر، یمن، عمان و رژیم اشغالگر قدس، جایگاه بالاتری نسبت به ایران دارند.
جایگاه ایران در میان کشورهای منطقه از نظر شاخص سرانه استناد به انتشارات، نسبت به سال گذشته دو پله بهبود یافته است.
رتبه ۱۷ ایران در منطقه از نظر میانگین سرانه استناد به انتشارات (پنج‌ساله)
با توجه به این‌که استناد به بسیاری از مقاله‌ها در یک سال و کم‌تر از آن روی نمی‌دهد، پژوهشگران علم‌سنجی، سنجه دیگری برای ارزشیابی کیفیت انتشارات ارائه کرده‌اند. «سرانه استناد» به مقاله‌های یک پژوهشگر، مؤسسه‌ها یا کشور، در یک دوره پنج‌ساله دید بهتری نسبت به کیفیت انتشارات فراهم می‌کند.
بر اساس داده‌های نمایه‌نامه «وب‌آو ساینس»، میانگین سرانه استناد پنج‌ساله (از سال ۲۰۱۸ تا ۲۰۲۲) به آثار استنادپذیر پدیدآوران ایرانی نزدیک به ۹.۱۱ بوده است. در این بازه پنج‌ساله، ایران ۲۳۸ هزار و ۶۸۳ اثر استنادپذیر در نمایه‌نامه وب آو ساینس، منتشر کرده و این آثار ۲ میلیون و ۱۷۵ هزار و ۸۲۲ استناد گرفته‌اند.
بر اساس داده‌های پایگاه «شاخص‌های کلیدی علم» (ISI) ایران در جایگاه ۱۷ کشورهای منطقه از دیدگاه سرانه استناد به آثار (پنج‌ساله) قرار دارد.
رتبه ۴۰ ایران از نظر شاخص اچ
تعداد انتشارات یا تعداد استنادها نیز به تنهایی نمی‌توانند پیشرفت و کیفیت علمی را نشان دهند. بر همین اساس پژوهشگران علم‌سنجی با ترکیب این دو سنجه، شاخص دیگری را به نام «شاخص اچ» (H-index) برای اندازه‌گیری توان علمی، پژوهشگران، مؤسسه‌ها و کشورها ارائه کرده‌اند.
بر اساس داده‌های نمایه‌نامه «اسکوپوس»، در وبگاه سایمگو، شاخص اچ ایران، تا سال ۲۰۲۱ (۱۹۹۷ تا ۲۰۲۱ میلادی) ۴۱۶ بوده است و ایران از نظر شاخص اچ در رتبه ۴۰ جهان قرار دارد.
همچنین بر اساس شاخص اچ، ایران در جایگاه چهارم کشورهای منطقه، پس از رژیم اشغالگر قدس، ترکیه و عربستان قرار دارد.
* در این گزارش از داده‌های بررسی جایگاه ایران در نمایه‌نامه‌های استنادی در سامانە نمای پژوهشگاه علوم و فناوری اطلاعات ایران (ایرانداک) در سال ۲۰۲۲ استفاده شده است.
