تک فرزندی یکی از مسائل آسیب زا در سالهای اخیر به شمار می‌رود که در کشور ما رشد فزاینده ای داشته است و بسیاری از خانواده‌های ایرانی به آن گرایش پیدا کردهاند. کارشناسان می گویند ادامه این رویه می‌تواند اساس موجودیت یک جامعه را سست کند، بنیان خانواده را متزلزل کرده و با تهدیدات متعددی روبه‌رو کند.
محمد شیرزاده، پایگاه خبری دانا، سرویس سبک زندگی؛ در ادله و متون دینی، تولید مثل و زادآوری، امری پسندیده و ممدوح بوده و نسبت به آن تأکید و ترغیب فراوان، صورت گرفته است. از منظر متون دینی، فرزند شایسته، نعمتی از نعمت‌های الهی و گلی از گل‌های بهشت است. [ امام صادق علیه‌السلام فرمود: «إن الولد الصالح، ریحانة من ریاحین الجنه» فرزند صالح، گلی ازگل‌های بهشت است. (فروع کافی، ج ۶، ص ۳، ح ۱۰).]مایه زینت زندگی [سوره کهف، آیه ۴۶]و یار و مددکار انسان [سوره اسراء، آیه ۶، سوره نوح، آیه]می‌باشد، یادگار و جانشین پدر و مادر در دنیا و استغفار گویی و اعمال نیک آنان، سبب آمرزش و نیکبختی والدین در حیات اخروی می‌شود.
وجود این مقدار تأکید و ترغیب، کافی است تا انگیزه تولیدنسل و داشتن فرزند را در انسان تقویت کند. از سوی دیگر، در روایات متعددی، نسبت به تکثیر اولاد، تأکید و سفارش شده است. پیامبر اکرم (صلوات الله علیه و آله) و امامان (علیهم السلام) مسلمانان را به داشتن فرزندان بیشتر جهت افزایش شمار مسلمانان و قوی شدن آنان در برابر دشمنان تشویق کردهاند. ("اکثروا الولد، أکاثر بکم الأمم غداً". وسایل الشیعه، ج ۱۵، ص ۹۶، حدیث ش ۸) حتی به برخی که به سبب فقر مالی و نرسیدن به تربیت فرزندان از داشتن فرزند بیشتر خودداری می‌کردند، توصیه می‌نمودند که از داشتن فرزند جلوگیری نکنید.
یکی از راویان می گوید: طی نامهای از امام هادی(ع) پرسیدم که مدت پنج سال است که از بچه دار شدن جلوگیری می کنم، چون همسرم بچه (زیاد) را دوست ندارد و می گوید: وضع مالی ما خوب نیست و به خاطر فقر نمیتوانیم به تربیت بچه، آن جوری که شایسته است برسیم، نظر شما چیست؟
حضرت نوشتند: "اطلبِ الولد فانّ اللَّه یرزقهم؛ (وسایل الشیعه، ج ۱۵، ص ۹۶، حدیث ش ۱۴) جلوگیری را ترک کن و فرزند دار شو که خداوند رزق و روزی را تأمین می‌کند". نیز در صحیفه عبدالله بن سنان آمده است که امام صادق (ع) فرمود: مردی نزد رسول خدا (ص) آمد و گفت:ای پیامبر خدا، من دختر عمویی دارم که زیبایی و حسن دین او را می‌پسندم، ولی او نازا است. پیامبر (ص) فرمود: با او ازدواج نکن.
امام (ع) فرمود: فردای همان روز مردی نزد پیامبر (ص) آمد و همان پرسش را مطرح کرد. پیامبر(ص) فرمود: «تزّوج سوآء ولوداً، فانّی مکاثر بکم الأمم یوم القیامه قال: فقلت لأبی عبدالله(ع) ما السوآء؟ قال: القبیحه.» با زن سواء که فرزند زیاد می‌آورد، ازدواج کن؛ زیرا من در روز قیامت به فراوانی مسلمانان بر دیگر امت‌ها تفاخر می‌کنم، راوی می‌گوید: از امام علیه‌السلام سؤال کردم: سوآء چیست؟ امام (ع) فرمود: زن زشت منظر. و نیز در روایت آمده است که:« ما یمنع المؤمن أن یتّخذ اهلاً لعلّ الله یرزقه نسمه تثقّل الأرض بلا اله الّا الله.» چه چیز مانع آن است که فرد مؤمن، همسر اختیار کند؟ شاید خداوند از این راه فرزندی به او ببخشد که زمین را با گفتن لااله الا الله سنگین نماید. بنابراین از مجموع احادیث گذشته، می‌توان مطلوبیت زیاد نمودن فرزند و تکثیر را استفاده کرد.
رواج تک فرزندی برخلاف آموزه های دینی
خانواده های امروزی با نسل قبل تفاوت بسیاری دارد، زوج های جوان توان و تحمل داشتن فرزندان زیاد را ندارند در حالیکه نسل قبل، فرزندان بسیاری را به دنیا آورده و تربیت می کردند مانند زوج های امروزی از تربیت فرزندان گله مند نبودند.
بسیاری از زوج های جوان دچار استرس و فشار روحی هستند به طوریکه ظرفیت روانی لازم برای تربیت فرزند را ندارند. علاوه بر این افزایش سن باعث تمایل بیشتر به داشتن یک فرزند می شود. برخی دیگر به دلیل مشکلات خود، به داشتن یک فرزند قانع هستند و همچنین به دلیل افزایش سن مادر، مشکلات ناباروری و مواردی دیگر ترجیح با داشتن یک فرزند دارند.
امروزه بیشتر کودکان تنها هستند و دیگر از تمسخر و یا امتیاز بودن، خبری نیست و کمتر کودکی لذت داشتن خواهر و برادر را می چشد. این نسل در آینده مفهوم خاله، دایی، عمه و عمو را درک نخواهند کرد.
برخی خانواده های تک فرزند تصور می‌کنند چون خودشان در زندگی سختی زیاد کشیدند، نباید یک فرزندشان به دو فرزند تبدیل شود، برخی هم تحت تأثیر مظاهر تکنولوژی ، رفاهی و تفریحی نمی‌خواهند لذت‌هایشان را کم کنند به بهای داشتن فرزندان بیشتر!
تک فرزندی چه آسیبی برای کودک و خانواده به همراه دارد؟
مطالعات روانشناختی و جامعه‌شناختی بیانگر آن است که تک‌فرزندی آسیب‌هایی را برای والدین به همراه دارد. یکی از آسیب‌هایی که والدین تک‌فرزند با آن روبرو می‌باشند، آسیب جسمی است. به طور طبیعی جسم مادر به دلیل ارتباط نزدیکتر با کودک بیشتر درگیراین آسیب‌ها خواهد بود. این در حالی است که داشتن فرزند برای زن مانند حکم سلامتی برای اوست و با تأمین شادابی، او را به زندگی امیدوار و سرگرم می‌کند.
تحقیقات جدید نشان داده است که پدر و مادر شدن، آنها را از خطر ابتلا به سرطان و بیماری‌های قلبی محافظت می‌کند. این پژوهش‌ها که روی یک و نیم میلیون نفر انجام شده است، نشان می‌دهد که داشتن فرزندان پرشمار، خطر ابتلا به سرطان سینه را در زنان کاهش می‌دهد.
افزون بر این دانشمندان بر اساس برخی آزمایش‌ها و تحقیقات اعلام کردهاند مادرانی که تازه صاحب فرزند شده‌اند، حافظه بصری قوی‌تری دارند و در مقایسه با زنانی که فرزند ندارند بهتر می‌توانند اطلاعات اطراف خود را دریافت کنند و به خاطر بسپارند.
همچنین بسیاری از جامعه‌شناسان و روانشناسان معتقدند تعداد فرزندان بر نحوه زندگی زوجین، روابط زناشویی و تنش‌های والدین تأثیر می‌گذارد. در واقع در کنار آسیب‌هایی که خود کودک تک فرزند با آنها روبه‌رو می‌شود، آسیب‌های متعددی هم خانوادۀ این کودکان را تهدید می‌کند. این خانواده‌ها همواره نگران بوده و فکر می‌کنند که اگر مشکلی برای این یک کودک به وجود بیاید، هیچ کاری از آنها ساخته نیست. بدون شک این نگرانی و وابستگی شدید والدین و تک‌فرزند زمینه اضطراب و استرس و فشارهای روانی را ایجاد خواهد کرد.
توجه بیش از اندازه والدین به کودک، آنها را متکی به پدر و مادر می کند، با وجودی که تمام نیازهای کودک برآورده می شود اما کودک مهارت های اجتماعی لازم را دریافت نمی کند. رقابت با خواهر و برادر برای آموزش کودک در دوران بزرگسالی و نحوه برخورد او با مسائل اجتماعی بسیار تاثیرگذار است. نحوه رقابت و کنار آمدن با حسادت های کودکانه تنها با ارتباط کودک و خواهر و برادرش امکان پذیر است. این مشکلات تنها مربوط به تک فرزندها نیست بلکه دو فرزند از یک جنس نیز این مشکلات را تجربه می کنند.
به همین دلیل فرزندانی که فقط یک برادر دارند ظرافت های دخترانه را درک نمی کنند، دختران نیز با همین شرایط با روحیات پسر آشنایی ندارند. این فرزندان در زندگی مشترک خود دچار مشکل خواهند شد.
تک فرزندها از بازیهای دسته جمعی و گروهی بی بهره هستند و تنها به بازی های انفرادی، تماشای تلویزیون یا بازی های کامپیوتری به تنهایی عادت می کنند که خود موجب انزوا و گوشه نشینی خواهد شد.
تک فرزندها هیچ وقت مستقل شدن را یاد نمی گیرند و در جوانی نیز از دیگران و دولت انتظار ایجاد شغل خواهند داشت. والدین تک فرزند نیز دچار مشکلاتی می شوند، به طور مثال آنه از ویژگی های جنس مخالف فرزند خود محروم می مانند.
کلام آخر
برای اینکه کودک برقراری ارتباط با همسن و سالهای خود را بیاموزد باید شرایطی را فراهم کنید تا بیشتر در تعامل با دوستان خود بوده و با انها بازی کند. مدرسه برای این کودکان محل خوبی است اما کافی نمی باشد. باید از فرصت های مناسب برای برقراری ارتباط با دیگران استفاده کرد. به طور مثال همبازی هایی در همسایگی، یا دعوت از دوستانی که فرزند همسن کودک شما دارند، فرصت مناسبی برای پر کردن خلا کودک شما می باشد.
کودکان چون بیشتر زمان خود را در کنار والدین سپری می کنند، معمولا رفتن به مهدکودک را دوست ندارند، اما آن ها نیاز به برقراری ارتباط و بازی با همسالان خود دارند تا احساسات خود را مدیریت کنید. اما باید توجه داشت که تنها به مهدکودک اکتفا نکرده و خود نیز روش های تربیتی این فرزندان را یاد بگیرید.
در منزل کودک را تشویق به ابراز احساساتش کنید. اگر به کودک فرصت ابراز احساسات ناراحت کننده را ندهید یا شرایط ابراز ناراحتی کودک را فراهم نکنید، کودک در این زمینه بسیار ناتوان و ضعیف خواهد شد.
نکته پایانی اینکه باید نگاهمان را تغییر دهیم وگرنه در آینده نزدیک با آسیب هایی روبه رو خواهیم شد که با هیچ چیز قابل جمع نیست و تبعاتش اول از همه خانواده ها را دربر می‌گیرد و دیگر نمیتوانیم بگوییم که به ما ربطی ندارد چرا که پس از آن دامن جامعه را هم خواهد گرفت. بنابراین همه باید پای کار باشیم تا نگاه فرهنگی جامعه نسبت به تک فرزندی تغییر کند.
