فرزند آوری در آیات قرآن، امری اصیل، فطری، مُسلَّم و مطلوب است. آیات متعدّدی در قرآن فرزندان و فرزندآوری را با تعابیر و توصیفاتی زیبا ستوده اند. از نگاه اسلام طلب فرزند و كثرت نسل مطلوبيت ذاتی دارد. یعنی با قطع نظر از شرايط اجتماعی و سياسی مربوط به فرد و جامعه مطلوبيت دارد و ريشه در جنبه معنوی و فرامادی حيات انسان دارد.
محمد شیرزاده، پایگاه خبری دانا، سرویس سبک زندگی؛ کاهش نرخ فرزندآوری در جامعه امروز کشور ما نتیجه ترویج مبانی نظری ای است که در دو دهه گذشته در مجامع عمومی مطرح شده و به تدریج جا افتاده اند. از طرفی شرایط سخت اقتصادی و اجتماعی دوران فعلی، نه تنها کسی را برای این تصمیم سرنوشت ساز تشویق نمی کند که حتی همه انگیزه های او را برای تجربه فرزندآوری از بین می برد.
متأسفانه در جهت ترویج اندیشه «زندگی بهتر با فرزند کمتر»، منابع دینی نادیده گرفته شده و در حال حاضر با دوری از آنها، گاهی این سئوال طرح می شود که آیا منابع دینی ما (آیات قرآن و روایات) در موضوع فرزند آوری نگاهی اثبات گرایانه دارند؟! و آیا می توان مستظهر به آن، از مؤمنین به اسلام خواست که فرزند بیاورند؟ آیا این منابع توصیه ای صریح و مستقیم در این باره دارند؟ وقتی منابع دینی ما الزامی بر بچه دار شدن ندارند، چرا ما با آوردن یک انسان به این دنیا اسباب زجر فرزند و زحمت خود را فراهم آوریم؟!
فرزند مايه زينت زندگي،يار و مددکار انسان، يادگار و جانشين پدر و مادر در دنيا و سبب آمرزش و نيکبختي والدين در حيات اخروي است. وجود اين مقدار تأکيد و ترغيب کافي است تا انگيزه توليد نسل و داشتن فرزند را در انسان تقويت کند.
در ادله و متون ديني، نسبت به تکثير نسل و کثرت مواليد، سفارش و ترغيب شده است. در وسائل‌الشیعی بابی با عنوان: «بَابُ اسْتِحْبَابِ الِاسْتِيلَادِ وَ تَكْثِيرِ الْأَوْلَادِ» گشوده شده و روایاتی در کتب روایی ذکر شده است که به پاره‌اي از آنها اشاره مي‌شود.
امام صادق علیه السلام از قول رسول خدا فرمود: «اکثرو الولد، أکاثر بکم الأمم غداً؛فرزندان خود را زياد کنيد تا فردا به واسطه [کثرت] شما بر ديگر امم افتخار نمايم».
همچنین در صحيفه عبدالله بن سنان آمده است که امام صادق علیه السلام فرمود: مردي نزد رسول خدا, آمد و گفت: اي پيامبر خدا، من دختر عمويي دارم که زيبايي و حسن دين او را مي‌پسندم؛ ولي او نازا است. پيامبر, فرمود: با او ازدواج نکن؛ زيرا حضرت يوسف هنگام ملاقات با برادرش از او پرسيد: برادر، چگونه توانستي پس از من با زنان ازدواج کني؟ پاسخ داد: پدرم به من فرمان داد که اگر مي‌تواني فرزنداني داشته باشي که زمين را از تسبيح سنگين نمايند، ازدواج کن. امام فرمود: فرداي همان روز مردي نزد پيامبر, آمد و همان پرسش را مطرح کرد. پيامبر فرمود: «تزّوج سوآء ولوداً، فانّي مکاثر بکم الأمم يوم القيامه قال: فقلت لأبي عبدالله ما السوآء؟ قال: القبيحه؛ با زن سواء که فرزند زياد مي‌آورد، ازدواج کن؛ زيرا من در روز قيامت به فراواني مسلمانان بر ديگر امت‌ها تفاخر مي‌کنم، راوي مي‌گويد: از امام سؤال کردم: سوآء چيست؟ امام فرمود: زن زشت‌منظر». این حدیث از جوانب مختلف بر مطلوبیت فراوانی اولاد دلالت می‌کند:
الف) تشویق به ازدواج با ولود؛
ب) محبوب‌بودن سنگینی زمین به وسیله تسبیح‌کنندگان؛
ج) تعلیل به تفاخر بر امت‌ها در روز قیامت به انبوه جمعیت مسلمانان.
در روايت آمده است: «ما يمنع المؤمن أن يتّخذ اهلاً لعلّ الله يرزقه نسمه تثقّل الأرض بلا اله الّا الله؛چه چيز مانع آن است که فرد مؤمن، همسر اختيار کند؟ شايد خداوند از اين راه فرزندي به او ببخشد که زمين را با گفتن لااله‌الا‌الله سنگين نمايد». در برخي از احاديث انسان برای داشتن فرزندان فراوان، به ازدواج تشويق شده است، امام صادق علیه السلام از پيامبر خدا نقل مي‌کند که فرمود: «ازدواج نماييد؛ زيرا من در روز قيامت به فزوني شما بر ساير امت‌ها افتخار مي‌کنم».از مجموع احاديث گذشته، مي‌توان مطلوبيت زيادنمودن فرزند را استنباط کرد.
نگاه اسلام به تربیت فرزندان زیاد چیست؟
یکی از بحث هایی که در سال های اخیر در محافل علمی مطرح شده است، موضوع تعداد فرزندان و نقش آن در تربیت فرزندان است. برخی از کارشناسان دو فرزند را برای خانواده کافی و برخی دیگر مخالف این نظر بودند. متاسفانه در این سال ها برنامه ریزان در امر کنترل جمعیت دچار نوعی افراط شدند به گونه ای که اکنون در چند استان کشور شاهد نرخ رشد جمعیت نزدیک صفر هستیم، بدیهی است ادامه این روند می تواند کشور را از لحاظ امنیتی، اجتماعی و تربیتی با آسیب جدی روبرو کنند.
در اسلام، آن چیزی که بیشتر از هر چیزی در مورد فرزندان اهمیت دارد، تعداد آنها نیست بلکه تربیت صحیح و دینی آن‌هاست. تأمین نیازهای مادی و معنوی فرزندان، امر بسیار مهمی است که لازم است در فرزندآوری مورد توجه قرار گیرد؛ بنابراین چنانچه خانواده ای توانایی بر طرف کردن نیازهای مادی و معنوی فرزندان خود را دارد، می تواند برای داشتن تعداد بیشتر فرزند برنامه ریزی کند
چنانچه نگاهی سیستمی به خانواده داشته باشیم، بسیاری از رفتارهای کودک در زیر سیستم فرزندی شکل می گیرد؛ یعنی برای اینکه کودک شما در رفتارهای خود دارای پختگی باشد، علاوه بر اینکه با والدین خود تعامل دارد، لازم است با خواهر و برادر در محیط خانواده ارتباط داشته باشد، بدیهی است زمانی که کودکی از داشتن برادر و خواهر محروم شد، رفتارهایی که در سایه تعامل او با برادر و خواهرش شکل می گیرد، در او بوجود نمی آید و رفتارهای کودک از این لحاظ ناپخته می گردد. به یاد داشته باشید به هیچ عنوان محیط هایی مانند مهد کودک نمی تواند جای خالی خواهر و برادر را برای فرزند شما پر کند. در اینجا ذکر این نکته ضروری است که از نظر روان شناسان غربی، خانواده ای می تواند از لحاظ تربیتی موفق باشد که بیش از دو فرزند داشته باشد. بنابراین خانواده ای می تواند در تربیت فرزند خود موفق باشد که دارای چنین شرایطی باشد.
از آنجا که متأسفانه داشتن فرزند کم، در جامعه ما تبدیل به فرهنگ شده است، به نظر می رسد در آینده ای نه چندان دور، ایران اسلامی در زمینه تعداد جمعیت با مشکلات زیادی روبرو شود. از این رو وظیفه افرادی مانند شما که سعی می کنند زندگی خود را بر اساس فرهنگ اسلامی تنظیم کنند این است که علاوه بر اینکه در راه پیدا کردن دستورات اسلامی در زندگی خود تلاش می کنند و در این مسیر از هیچ چیزی واهمه ندارند، دیگران را نیز با دلیل و استدلال، با فرهنگ اسلامی آشنا کنند و آنان را در زمینه به کار گیری فرهنگ اسلامی در جنبه های مختلف زندگی بویژه ازدیاد نسل تشویق کنند.
اسلام به دغدغه های مالی فرزندآوری چه پاسخی می دهد؟
ترس از عدم تأمین رزق و روزی فرزندان همیشه یکی از دغدغه های ذهنی و موانع والدین برای فرزندآوری است. امّا منطق اسلام مخالف این توجیه است و روزی فرزندان را از جانب خداوند تضمین شده می داند و می توان گفت اجتناب از فرزندآوری مشمول مذمّتی است که در آن از قتل اولاد نهی شده است.
بکر بن صالح، یکی از اصحاب امام کاظم(علیه السلام) می گوید: «كَتَبْتُ إِلَى أَبِي الْحَسَنِ(ع) أَنِّي اجْتَنَبْتُ طَلَبَ الْوَلَدِ مُنْذُ خَمْسِ سِنِينَ وَ ذَلِكَ أَنَّ أَهْلِی كَرِهَتْ ذَلِكَ وَ قَالَتْ إِنَّهُ يَشْتَدُّ عَلَيَّ تَرْبِيَتُهُمْ لِقِلَّةِ الشَّيْءِ فَمَا تَرَى فَكَتَبَ(ع) إِلَيَّ اطْلُبِ الْوَلَدَ فَإِنَّ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ يَرْزُقُهُمْ»؛ (به امام کاظم(ع) نوشتم، حدود پنج سال است که از طلب بچه خودداری کرده ام و این بدان سبب است که همسرم از این کار ناخشنود است و می گوید تربیت و نگهداری فرزندان به علت کمبود مالی مشکل است. نظر شما چیست؟ امام در پاسخ به من نوشت: در پی فرزند باش؛ زیرا روزی آنها را خداوند عزوجل می دهد).
طبق منطق اهل بیت(علیهم السلام) لازم است با توکّل بر خداوند متعال و عزم بر تلاش و کوشش برای تأمین رزق حلال، از این دغدغه ها گذر کرد. حضرت علی(علیه السلام) در کلام بسیار مهم می فرماید: «تَنْزِلُ الْمَعُونَةُ عَلَى قَدْرِ الْمَئُونَة»؛ (كمك [الهى] به اندازه حاجت و نياز نازل مى شود). این سخن دو پیام دارد:
- هرچه هزينه انسان بيشتر شود به طور طبيعى تلاش و كوشش وى بيشتر مى گردد و مواهب فزون ترى نصيبش مى شود و اينكه در احاديث آمده است که «الرّزقُ مع النّساءِ و العِيالِ»؛ (روزى همراه همسران به خانه شوهران مى آيد) نيز ممكن است اشاره به همين معنا باشد كه انسان مجرد تلاش زيادى براى زندگى نمى كند، امّا هنگامى كه احساس كرد بار مسئوليت نفقه همسر بر عهده اوست و آبرويش در خطر است بر تلاش و فعاليت خود مى افزايد و روزى به خانه او سرازير مى شود. همچنين هر زمان فرزند يا فرزندان بيشترى پيدا مى كند اين احساس و آن تلاش بيشتر حاصل مى گردد.
- خداوند روزى رسان به افرادى كه براى زندگى هزينه بيشترى مى كنند و سختگيرى به همسر و فرزند ندارند و دست و دل آنها براى بخشش به نيازمندان و كارهاى خير و پذيرايى مهمان باز است، رزق و روزى وسيع ترى عنايت مى كند. اين گفتار حكيمانه در واقع مى خواهد مردم را از بخل و تنگ گرفتن بر عيال و كسانى كه نان خور او هستند بر حذر دارد و به شركت در كارهاى خير تشويق كند و اميدوار سازد كه هر اندازه بيشتر به سراغ اين امور روند خداوند هم روزى آنها را وسيع تر مى كند.
ابن ابى الحديد در شرح نهج البلاغه حديثى را از رسول خدا(صلى الله عليه و آله) آورده كه: «مَنْ وَسَّعَ وُسِعَ عَلَيْهِ وَ كُلَّما كَثُرَ الْعِيالُ كَثُرَ الرِّزْقُ»(53)؛ (هر كس دامنه انفاق را گسترش دهد خداوند روزى او را وسيع تر مى كند و هر زمان افراد خانواده انسان بيشتر شوند روزى نيز فزون تر خواهد شد).
این مفسر نهج البلاغه سپس داستانى از بعضى از ثروتمندان نقل مى كند كه تقسيم سالانه اى براى جمعى از فقرا داشت. ناگهان به نظرش آمد كه اين هزينه زيادى مى برد. به حساب دار خود دستور داد كه آن را قطع كند. شبى در خواب ديد كه اموال زيادى در خانه دارد و گروهى آنها را از درون خانه اش به آسمان مى برند و او جزع و بى تابى مى كند و عرضه مى دارد: پروردگارا! روزى من چه شد؟ روزى من چه شد؟ ناگاه اين پيام به او رسيد كه ما اينها را به تو روزى داديم كه آن را درباره فقرا مصرف كنى هنگامى كه آن را قطع كردى ما هم آنها را از تو گرفتيم به ديگران داديم. صبح گاهان هنگامى كه بيدار شد به حساب دارش دستور داد تمام آن كمك ها را ادامه دهد.
