علل، نشانه‌ها و درمان‌ها
اختلال وسواس فکری عملی (OCD) نوعی اضطراب است که می‌تواند هم کودکان و هم بزرگسالان را تحت تأثیر قرار دهد، اما معمولاً از دوران کودکی آغاز می‌شود. این اختلال باعث می‌شود که کودکان افکار، احساسات و ترس‌های ناخواسته‌ای را تجربه کنند. این افکار و احساسات می‌توانند به بروز رفتارهای اجباری منجر شوند که به عنوان تلاش برای کاهش اضطراب شناخته می‌شوند.
تحقیقات نشان می‌دهد که عوامل ژنتیکی نقش مهمی در بروز وسواس در کودکان دارند. همچنین، یادگیری مشاهده‌ای نیز می‌تواند در ظهور این اختلال مؤثر باشد.
معمولاً وقتی درباره وسواس صحبت می‌شود، ذهن‌ها به سمت شستن مکرر دست‌ها یا وسواس‌های تمیزی می‌رود، اما واقعیت این است که شایع‌ترین وسواس‌ها در کودکان شامل ترس از میکروب‌ها، بیماری‌ها و ترس از آسیب رساندن به خود یا دیگران هستند.
در این اختلال، افکار مکرر و مزاحم می‌توانند باعث ایجاد اضطراب شدید در کودکان شوند و به دنبال آن، کودک به انجام اعمال اجباری و گاه بی‌معنا روی می‌آورد تا از اضطراب خود رهایی یابد.
آمار نشان می‌دهد که تنها نیمی از والدین کودکان مبتلا به وسواس برای درمان اقدام می‌کنند و یکی از دلایل اصلی این تأخیر، تشخیص دیرهنگام وضعیت کودک است. عدم آگاهی و دانش کافی اعضای خانواده درباره مشکل وسواس، موجب می‌شود که معمولاً حدود هشت سال از شروع علائم تا تشخیص اختلال فاصله بیفتد.
به همین دلیل، آگاهی والدین از وسواس در کودکان اهمیت زیادی دارد.
وسواس در کودکان
در اختلال وسواس، افکار مزاحم می‌توانند اضطراب شدیدی را ایجاد کنند و کودک برای رهایی از این اضطراب به انجام اعمال اجباری و غالباً بی‌معنا روی می‌آورد. آمارها نشان می‌دهند که تنها نیمی از والدین کودکان مبتلا به وسواس برای درمان اقدام می‌کنند. یکی از دلایل اصلی این تأخیر، تشخیص دیرهنگام وضعیت کودک است. فقدان آگاهی خانواده‌ها در مورد این مشکل موجب می‌شود که معمولاً حدود هشت سال از شروع علائم تا تشخیص اختلال فاصله بیفتد.
به همین دلیل، آگاهی والدین از وسواس در کودکان اهمیت زیادی دارد. روانشناسان افرا کلینیک در این مقاله اطلاعات کاملی درباره وسواس کودکان، دلایل و راه‌های درمان آن ارائه می‌دهند.
افکار و احساسات شایع در کودکان مبتلا به وسواس
- ترس از بیمار شدن یا آسیب دیدن خود یا دیگران
- نگرانی مداوم درباره گفته‌ها یا افکار بد
- احساس گناه به دلیل تصور شکستن قوانین
- فکر کردن مداوم به تمیزی یا کثیفی چیزها
- نیاز به قرینه‌سازی یا نظم و ترتیب در محیط
- تقسیم‌بندی امور به دو دسته خوش‌شانس و بدشانس
- نگرانی از دزدیده شدن یا ورود دزد به خانه
وسواس در کودکان چیست؟
در کودکان، وسواس معمولاً بیشتر به شکل عملی بروز می‌کند تا فکری. شایع‌ترین وسواس‌های عملی شامل نیاز به حفظ نظم و ترتیب و رفتار احتکار است. این اختلال معمولاً در سنین 11 تا 12 سالگی آغاز می‌شود و در صورت بروز آن در سنین پایین‌تر، نشان‌دهنده نقش ژنتیکی قوی‌تری است. تحقیقات نشان داده‌اند که وسواس در پسرها معمولاً قبل از بلوغ (حدود 9 سالگی) و در دخترها بعد از بلوغ (حدود 11 سالگی) آغاز می‌شود.
انواع وسواس فکری در کودکان
در وسواس فکری، کودک مسئولیت حوادث ناگوار را بر عهده می‌گیرد، حتی اگر در آن نقشی نداشته باشد. به عنوان مثال، کودک ممکن است بگوید: «من باعث سرطان پدرم شدم» یا «من باعث جدایی پدر و مادرم هستم». اگرچه وسواس در کودکان بیشتر به شکل عملی است، اما در پسرها قبل از بلوغ و در دخترها بعد از آن دیده می‌شود. همچنین، مواردی از وسواس عملی در سنین 3 تا 4 سالگی نیز وجود دارد که کمتر شایع است.
مهم است بدانید که شروع اختلال وسواس معمولاً تدریجی است، اما در صورتی که ناگهانی آغاز شود، معمولاً به یک واقعه ناراحت‌کننده مرتبط است.
## ویژگی‌های وسواس فکری و عملی در کودکان
### ویژگی‌های وسواس فکری
کودکان مبتلا به وسواس فکری معمولاً دارای ویژگی‌های شخصیتی زیر هستند:
- مسئولیت‌پذیری: این کودکان ممکن است مسئولیت‌پذیری بیش از حد یا کمتر از حد معمول داشته باشند.
- دستورالعمل‌های سخت‌گیرانه: آنها خود را در معرض معیارهای اخلاقی سخت و غیرقابل انعطاف قرار می‌دهند.
- نسبت دادن اتفاقات به خود: این کودکان به اشتباه نقش افکار، اعمال یا عدم فعالیت خود را در وقوع حوادث ناگوار بیش از حد می‌دانند.
ویژگی‌های وسواس عملی
کودکان مبتلا به وسواس عملی نیز معمولاً دارای ویژگی‌های شخصیتی زیر هستند:
- رفتارهای اجباری: این کودکان ممکن است رفتارهای خاصی مانند مرتب کردن دقیق گوشه‌های پتو روی تخت را انجام دهند.
- تشریفات خاص: به عنوان مثال، قبل از خروج از خانه ممکن است به چهار گوشه اتاق دست بزنند، که این رفتار در کودکان مبتلا به OCD بسیار شایع است.
- احساس نیاز به انجام مناسک: کودکان احساس می‌کنند که برای اطمینان از تمیزی، ایمنی، نظم و درستی کارها باید به انجام مناسک خاصی بپردازند.
- باور به تأثیر رفتارها: آنها معتقدند که رفتارهای تشریفاتی می‌تواند از بروز حوادث بد جلوگیری کند.
نشانه‌ها و علائم وسواس فکری در کودکان
- سن شروع علائم: کودکان کوچک‌تر، معمولاً در سنین 6 تا 8 سال، بیشتر به اعمال تکراری مانند شستن و چک کردن می‌پردازند و کمتر به وسواس فکری دچار می‌شوند. در حالی که وسواس فکری معمولاً در نوجوانی همراه با وسواس عملی مشاهده می‌شود.
- ویژگی افکار: این افکار اغلب شدید، افراطی و ناتوان‌کننده هستند و می‌توانند منجر به انزوای اجتماعی و وقفه در فرآیند اجتماعی شدن نوجوان شوند.
- نوع افکار: این افکار شامل کنترل، تسلط، پافشاری بر نظم، حفظ افکار تکراری و نشخوارهای ذهنی در هنگام خواب است.
- دوره تحول رشدی: کودکان مبتلا به وسواس فکری با توجه به دوره تحول رشدی خود، افکار متفاوتی را تجربه می‌کنند. به عنوان مثال:
- در 9 سالگی ممکن است باور داشته باشد که اگر وسایلش را مرتب نکند، پدرش به خانه برنمی‌گردد.
- در 12 سالگی ممکن است فکر کند که اگر به نظافت شخصی‌اش توجه نکند، برای اطرافیانش اتفاق بدی خواهد افتاد.
- در 14 سالگی ممکن است نگران باشد که اگر از خانه بیرون برود، مادربزرگش که بیمار است، خواهد مرد.
به طور کلی، هرچه نقش‌های مربوط به استقلال کودک بیشتر شوند، او بیشتر حوادثی را که در بروز آنها کنترلی ندارد، به خود نسبت می‌دهد.
راه‌حل‌های درمان وسواس در کودکان
درمان متداول برای کودکان مبتلا به اختلال وسواس، روان‌درمانی است که معمولاً به شکل بازی‌درمانی انجام می‌شود. در صورت نیاز، این درمان می‌تواند با دارو درمانی همراه شود.
از آنجا که ناهشیاری کودکان زیر 7 سال به راحتی در بازی‌ها نمایان می‌شود و مرز بین هشیاری و ناهشیاری آنان بسیار کم است، بازی‌درمانی می‌تواند تأثیرات درمانی بسیار مثبتی داشته باشد. این روش به کودکان کمک می‌کند تا احساسات و افکار خود را بهتر بیان کنند و در محیطی امن و بدون قضاوت، با چالش‌های خود روبرو شوند.
