فاطمه سادات زاهدی ، کارشناس ارشد مشاوره ، پایگاه خبری دانا ، گروه سلامت و سبک زندگی؛ به معرفی کتاب
کتاب «آینه در مجاز» پرداخته است .
کتاب «آینه در مجاز» اثری است که با رویکردی روانشناختی، تربیتی و درعینحال عملیاتی تلاش میکند یکی از مهمترین دغدغههای امروز خانوادهها و نوجوانان را هدف بگیرد: مواجهه آگاهانه با فضای مجازی و توانایی مدیریت خویشتن در برابر جذابیتها، فشارها و پیچیدگیهای این فضا. نویسنده در این کتاب بهجای تکرار کلیشههایی مانند «فضای مجازی بد است» یا «کمتر استفاده کنید»، سعی دارد سازوکاری درونی در نوجوان شکل دهد تا بتواند بدون اجبار بیرونی، رفتار و انتخابهای دیجیتال خود را کنترل، هدایت و تنظیم کند. در نگاه کتاب، نوجوانی که مهارت خودکنترلی را کسب میکند، نه فقط در فضای مجازی، بلکه در تمام عرصههای زندگی آیندهاش تصمیمگیر بهتر و انسان آگاهتری خواهد بود.
کتاب از نقطهای آغاز میشود که بسیاری از والدین آن را نادیده میگیرند: نوجوان قبل از آنکه وارد اصطلاحاً «خطر» شود، باید تربیت دیجیتالی ببیند. یعنی یاد بگیرد چگونه خودش برای خودش مرز بسازد، چگونه احساسات سریع و واکنشهای هیجانی ناشی از فضای مجازی را بشناسد و کنترل کند، و چطور میان میل، کنجکاوی، نیاز به دیدهشدن و ارزشهای پایدار زندگی تعادل برقرار کند. نویسنده توضیح میدهد که فضای مجازی نه صرفاً محیطی برای سرگرمی، بلکه بستری است که میتواند شخصیت، هویت، باورها و حتی سلامت روان نوجوان را تحت تأثیر قرار دهد، و اگر نوجوان مهارت «دیدن خودش» را نداشته باشد، ممکن است بهجای آنکه از فضای مجازی استفاده کند، در آن حل شود. انتخاب عنوان «آینه در مجاز» دقیقاً به همین ایده اشاره دارد: نوجوان باید بتواند در میان انبوه اطلاعات، تصاویر، مقایسهها و فشارهای اجتماعی، تصویر واقعی خودش را پیدا کند.
یکی از ویژگیهای مهم کتاب، لحن صمیمی، ساده و مستقیم آن است؛ بهگونهای که نوجوان میتواند آن را بدون احساس نصیحتمحور بودن بخواند و والدین هم میتوانند بهعنوان راهنمایی عملی از آن استفاده کنند. نویسنده تلاش کرده است مفاهیم روانشناسی رشد، شناختی و مهارتهای زندگی را با مثالهای ملموس، موقعیتهای روزمره و چالشهایی که هر نوجوان با آن روبهرو میشود، ترکیب کند. در جایجای کتاب تأکید میشود که نوجوان باید «قدرت توقف» را یاد بگیرد؛ یعنی توانایی مکث قبل از انتخاب. این مکث ساده است، اما در تصمیمات مهم زندگی دیجیتال ــ از وارد شدن به چتهای نامطمئن گرفته تا اشتراکگذاری عکس، پذیرش درخواست دوستی، یا دسترسی به محتواهای آسیبزا ــ میتواند حیاتی باشد.
کتاب همچنین به مفهوم ارزشهای شخصی میپردازد و نشان میدهد نوجوان اگر نداند چه چیزهایی برایش مهم است، در فضای مجازی بهآسانی توسط موجها، مدها، اینفلوئنسرها و فشار جمعی برده میشود. نوجوانی که ارزشهای خود را میشناسد، در برابر تأثیرپذیریهای شدید مقاومتر است و کمتر دچار احساس ناکافی بودن، مقایسههای فرساینده و اضطراب هویتی میشود. کتاب تلاش میکند این پیام را منتقل کند که فضای مجازی دشمن نوجوان نیست؛ بلکه ابزاری است که باید «رام» شود. نوجوان با کمک خودآگاهی و مهارت تصمیمگیری میتواند فضای سالم، امن و هدفمندی برای خودش بسازد.
در کنار این موضوعات، نویسنده به مسئله اعتیاد رفتاری، مدیریت زمان و ایجاد عادتهای سالم نیز میپردازد و توضیح میدهد که مهمترین راه مقابله با مصرف افراطی تکنولوژی، ممنوعیت یا حذف نیست، بلکه ایجاد ساختارهای درونی است. نوجوانی که مهارت برنامهریزی، اولویتبندی و تنظیم هیجان را یاد گرفته باشد، خودبهخود زمان کمتری را در محتوای بیکیفیت یا بیهدف میگذراند. کتاب از مثالهایی استفاده میکند که نشان میدهد چگونه رفتارهای کوچک، مانند گذاشتن گوشی بیرون از اتاق هنگام خواب یا تعیین ساعت مشخص برای استفاده، میتواند بهتدریج تبدیل به عادت شود و از نوجوان انسانی مجهز، آرامتر و خودمختارتر بسازد.
از نقاط قوت کتاب، نگاه واقعگرایانه آن است. نویسنده نه از نوجوان انتظار دارد یکباره تغییر کند و نه فضای مجازی را عامل اصلی تمام مشکلات معرفی میکند. در عوض، روایت میکند که نوجوان باید یاد بگیرد «با خودش رفیق شود»، احساساتش را بشناسد، ضعفهایش را بپذیرد و برای رشد شخصی تلاش کند. این نگاه انسانی و درعینحال کاربردی باعث میشود کتاب نه تنها یک راهنمای تکنولوژیک، بلکه یک کتاب رشد فردی نیز بهحساب بیاید.
در نهایت، «آینه در مجاز» کتابی است برای ساختن نوجوانی که قدرت انتخاب دارد؛ نوجوانی که میتواند در جهانی پر از هیاهوی مجازی، بهجای گم شدن در جریانهای لحظهای، خودش را پیدا کند و آیندهاش را آگاهانه بسازد. این کتاب برای والدین، مربیان و هر نوجوانی که میخواهد در فضای مجازی هویت مستقل و سالمی شکل دهد، منبعی ارزشمند و قابلاعتماد است
