در دل تاریخ باستان ایران، شاهکارهای مهندسی همچون نگینی از خلاقیت و نوآوری، همچنان چشمک می‌زنند. از دیوارهای استوار تخت جمشید تا پل‌های افسانه‌ای ساسانی، هر یک داستانی از تلاش و دقت بی‌نظیر انسان‌های ایران را به گوش می‌رسانند؛ داستان‌هایی که نشانگر پیوستگی تمدن، هنر و علم در این سرزمین باستانی است.
به گزارش پایگاه خبری دانا، مهندسی ایران ریشه‌ای دیرینه دارد که قدم‌های آن به دوران عیلامی و هخامنشی بازمی‌گردد؛ دوران‌هایی که با خلق بناهای باشکوه و ساختارهای پیچیده، زمینه‌ساز پیشرفت‌های علمی و فرهنگی شدند. از زیرساخت‌های نظامی و سیستم‌های آبیاری هوشمند گرفته تا شاهکارهای معماری دوره‌های ساسانی و اسلامی، هر مرحله از تاریخ ایران شاهد نوآوری و تلاش بی‌وقفه مهندسان است.
بر این اساس در ۲۰ آبان سال ۱۳۸۱ با مصوبه شورای عالی انقلاب فرهنگی روز ۵ اسفند مصادف با سالروز تولد اخترشناس و ریاضیدان ایرانی خواجه نصیرالدین طوسی به نام «روز مهندس» نامگذاری شد. از آن سال روز ۵ اسفند برای ما روزی است تا یادی از نقش و تلاش‌های مهندسان در توسعه جامعه و پیشرفت فناوری کنیم، چون این روز فرصتی را فراهم می‌کند تا مروری بر دستاوردهای مهندسان در ایجاد زیرساخت‌های مدرن، نوآوری در صنعت و حل چالش‌های پیچیده اجتماعی صورت گیرد.
از این رو این گزارش، سفری به اعماق تاریخ مهندسی ایران است؛ سفری که در آن دستاوردهای گذشتگان، الهام‌بخش نسل‌های امروز و فردا می‌شوند و نشان می‌دهند چگونه مهندسی به عنوان ستون فقرات توسعه، از گذشته تا آینده، همواره نقش تعیین‌کننده‌ای در شکوفایی تمدن داشته است.
در قلب تاریخ ایران، مهندسان با نبوغ و خلاقیت بی‌نظیر خود، سرزمین را از دوران‌های باستان تا عصر نوین دستخوش تغییرات بنیادینی کردند. از بناهای باشکوه تخت جمشید گرفته تا سامانه‌های آبیاری پیشرفته در دوران هخامنشی و از زیرساخت‌های پیچیده ساسانی تا آثار معماری چشمگیر دوره اسلامی؛ این داستان، روایتگر گذار زمان و تلاش مداوم انسان‌های ایرانی برای غلبه بر چالش‌های طبیعی و فنی است.
بنیان‌های باستانی مهندسی در ایران
با قدم گذاشتن در اعماق تاریخ، شاهد دستاوردهایی هستیم که هزاران سال پیش آغاز شده‌اند. در دوران عیلامی و هخامنشی، مهندسان ایرانی با بهره‌گیری از فناوری‌های زمان خود، بناهایی عظیم نظیر تخت جمشید و پل‌های مستحکم ایجاد کردند. این سازه‌ها نه تنها نماد قدرت و شکوه دوران باستان بودند، بلکه اصول اولیه مهندسی مدرن را نیز پایه‌گذاری کردند. سیستم‌های آبیاری هوشمندانه، طراحی معماری پیشرفته و ساختارهای دفاعی، از جمله نمونه‌های بارز نوآوری‌های آن دوران به شمار می‌آیند.
دوره ساسانی، اوج شکوفایی هنر مهندسی است، چون مهندسی در ایران وارد مرحله‌ای جدید از شکوفایی شد. این دوره شاهد ظهور پروژه‌های عظیم ساختمانی و زیرساختی بود که هنوز هم به عنوان الگوهایی از مهندسی دقیق و نوآورانه شناخته می‌شوند. ساختارهای نظامی، کارخانجات آب و فاضلاب و پل‌های مهندسی شده در این دوره، نشان از تسلط کامل مهندسان ساسانی بر فنون ساخت و ساز داشت. این دستاوردها، میراثی ارزشمند از خلاقیت و دانش فنی نسل‌های گذشته را به نمایش می‌گذارند.
ورود اسلام به ایران موج جدیدی از تحولات فرهنگی و علمی به همراه داشت. در این دوران، نه تنها بناهای مذهبی و فرهنگی با ظرافت ویژه‌ای ساخته شدند، بلکه زیرساخت‌های شهری، پل‌ها و سیستم‌های آبیاری به نحوی توسعه یافتند که نشان‌دهنده تلاقی علم، هنر و معماری بود. آثار این دوره امروز شاهدی بر قدرت تفکر و خلاقیت مهندسان ایرانی در مواجهه با چالش‌های زمان خود هستند.
پیوستگی با گذشته، نگاهی به آینده
امروز، با نگاهی نو به گذشته، می‌توان دریافت که چگونه این میراث تاریخی، الهام‌بخش مهندسان و متخصصان معاصر بوده است. هر یک از این دوره‌ها، با ایجاد زیرساخت‌هایی برای جامعه، نه تنها نیازهای زمان خود را برطرف کردند، بلکه دروازه‌ای به سوی نوآوری‌های آینده گشودند. از طریق مطالعه و تحلیل این دستاوردها، کارشناسان و پژوهشگران توانسته‌اند درس‌های ارزشمندی در زمینه مدیریت پروژه، طراحی پایدار و تکنیک‌های ساخت و ساز بیاموزند.
این پیشینه موجب شد تا فناوری‌های ترند دنیا در سال‌های اخیر، به سرعت در حال پیشرفت باشند و تحولات شگرفی در زندگی بشر، اقتصاد و صنعت ایجاد کنند.
۱۰ فناوری تحول‌آفرین به این شرح است:
۱. هوش مصنوعی و یادگیری ماشین
این فناوری موجب ایجاد سیستم‌های هوشمند برای تصمیم‌گیری خودکار، بهینه‌سازی صنایع مختلف مانند پزشکی، مالی و حمل‌ونقل و توسعه مدل‌های زبانی پیشرفته مانند ChatGPT و Gemini شود.
از نمونه‌های محصولات این فناوری می‌توان به چت‌بات‌های هوشمند و دستیارهای صوتی و خودروهای خودران و سیستم‌های تشخیص تصویر اشاره کرد.
۲. اینترنت اشیاء (IoT)
اتصال دستگاه‌ها و ایجاد خانه‌ها و شهرهای هوشمند، بهبود اتوماسیون صنعتی و نظارت بر تجهیزات و افزایش بهره‌وری در کشاورزی و بهداشت از مزایای این فناوری و محصولات شاخص این حوزه یخچال‌های هوشمند و سیستم‌های امنیتی متصل به اینترنت و پایش سلامت بیماران از راه دور با دستگاه‌های پوشیدنی است.
۳. بلاکچین و ارزهای دیجیتال
تحولات این فناوری شامل ایجاد سیستم‌های مالی غیرمتمرکز (DeFi)، افزایش امنیت و شفافیت در تراکنش‌ها، توسعه قراردادهای هوشمند و متاورس اقتصادی می‌شود.
بیت‌کوین، اتریوم و NFTها و استفاده از بلاکچین در زنجیره تأمین و رأی‌گیری الکترونیکی از دستاوردهای این فناوری به شمار می‌رود.
۴. متاورس و واقعیت افزوده (AR/VR)
با توسعه این فناوری تحولاتی چون ایجاد دنیای دیجیتالی برای تعاملات اجتماعی و کسب‌وکار، تحول در حوزه آموزش و شبیه‌سازی صنعتی و افزایش تجربه خرید مجازی و سرگرمی دیجیتالی ایجاد شده است.
برگزاری کنفرانس‌های مجازی و دفاتر کار در متاورس و آموزش‌های پزشکی و خلبانی با واقعیت مجازی از دستاوردهای فناوری‌های واقعیت افزوده است.
۵. محاسبات کوانتومی
این فناوری تحولاتی چون حل مسائل پیچیده علمی و ریاضیاتی در زمان کوتاه‌تر، بهبود الگوریتم‌های رمزنگاری و امنیت سایبری و افزایش توان پردازشی در هوش مصنوعی و شبیه‌سازی مواد جدید را رقم زده است و بشر اکنون از مزایای دستاوردهای این حوزه همچون پردازش داده‌های ژنتیکی و داروسازی و بهینه‌سازی مسیرهای حمل‌ونقل و لجستیک بهره‌برداری می‌کند.
۶. بیوتکنولوژی و پزشکی نوین
ویرایش ژنتیکی با CRISPR و درمان بیماری‌های ژنتیکی و توسعه واکسن‌های mRNA و درمان‌های شخصی‌سازی‌شده و افزایش طول عمر و بهبود کیفیت زندگی از اثرات این فناوری ترند شده جهانی است و بشریت از مزایای دستاوردهایی چون تولید اندام‌های مصنوعی و چاپ سه‌بعدی بافت‌های زنده، ربات‌های جراحی هوشمند و درمان‌های هدفمند سرطان منتفع شده است.
۷. انرژی‌های تجدیدپذیر و فناوری‌های سبز
این فناوری موجب کاهش وابستگی به سوخت‌های فسیلی و کاهش آلاینده‌ها، افزایش بهره‌وری در تولید برق با سلول‌های خورشیدی و باتری‌های نوین و توسعه حمل‌ونقل سبز و خودروهای برقی شده و زمینه مناسبی برای توسعه نیروگاه‌های خورشیدی و بادی با بازدهی بالا و توسعه خودروهای برقی مانند تسلا و تویوتا هیدروژنی فراهم کرده است.
۸. رباتیک و اتوماسیون صنعتی
افزایش دقت و بهره‌وری در تولید صنعتی، جایگزینی نیروی کار انسانی در محیط‌های خطرناک و کاهش هزینه‌های تولید و بهبود خدمات مشتریان از تحولات این فناوری است و ره‌آورد آن ساخت ربات‌های جراحی و دستیارهای پزشکی، خطوط تولید هوشمند و انبارهای خودکار مانند آمازون است.
۹. چاپ سه‌بعدی و تولید مواد پیشرفته
این فناوری در کشورها موجب کاهش هزینه‌های تولید و افزایش سفارشی‌سازی محصولات، تولید قطعات پیچیده در صنایع هوافضا و پزشکی و توسعه ساختمان‌سازی سریع با پرینترهای سه‌بعدی شده است.
مهندسان با بهره‌گیری از این فناوری موفق به ساخت چاپ سه‌بعدی خانه‌ها و قطعات صنعتی، تولید اعضای مصنوعی و پروتزهای پیشرفته شدند.
۱۰. امنیت سایبری و حریم خصوصی داده‌ها
این فناوری کشورها را قادر به مقابله با تهدیدات سایبری و حملات هکری، حفاظت از اطلاعات کاربران در دنیای دیجیتال و توسعه هوش مصنوعی برای شناسایی تهدیدات امنیتی کرد. رمزنگاری کوانتومی برای امنیت داده‌ها و سیستم‌های تشخیص نفوذ مبتنی بر AI از دستاوردهای این فناوری است.
فناوری‌های نوظهور، جهان را به سرعت متحول می‌کنند و بهبود کیفیت زندگی، افزایش امنیت، کاهش هزینه‌ها و توسعه اقتصاد دیجیتال را به همراه دارند. هرچند چالش‌هایی مانند حریم خصوصی، اتیکال بودن هوش مصنوعی و بیکاری ناشی از اتوماسیون نیز مطرح هستند، اما آینده‌ای که این فناوری‌ها ترسیم می‌کنند، بی‌تردید سرشار از فرصت‌های جدید برای پیشرفت بشر است و همه اینها در سایه نوآوری‌های مهندسان رقم خورده است.
