فاطمه سادات زاهدی ، کارشناس ارشد مشاوره، پایگاه خبری دانا، گروه سلامت و سبک زندگی، کودکان به طور طبیعی سرشار از انرژی هستند. آن‌ها دوست دارند بدوند، بازی کنند، صداهای بلند ایجاد کنند و به شکلی بی‌وقفه در محیط اطرافشان کنجکاوی نشان دهند. این رفتارها بخش طبیعی رشد است و به کودک کمک می‌کند دنیا را کشف کند و مهارت‌های اجتماعی و حرکتی‌اش رشد یابد. وقتی یک کودک در جمع می‌خندد، بالا و پایین می‌پرد یا در خانه مدام به دنبال بازی جدیدی می‌رود، نمی‌توان صرفاً به دلیل شلوغ بودن، او را بیش‌فعال نامید. شیطنت بیشتر به معنای فعالیت‌های پرانرژی و بازیگوشی‌هایی است که قابل کنترل هستند و معمولاً در شرایط مناسب فروکش می‌کنند.
اما بیش‌فعالی یا همان اختلال نقص توجه/بیش‌فعالی (ADHD) موضوع متفاوتی است. این اختلال یک وضعیت پایدار و طولانی‌مدت در رفتار کودک است که در سه حوزه اصلی خود را نشان می‌دهد: ناتوانی در تمرکز و توجه، رفتارهای تکانشی و سطح بالای فعالیتی که با شرایط محیطی سازگار نمی‌شود. کودکی که بیش‌فعال است نه تنها پرانرژی است، بلکه در نشستن سر کلاس حتی برای چند دقیقه هم مشکل دارد، به راحتی رشته افکارش قطع می‌شود، وسایلش را جا می‌گذارد یا فراموش می‌کند، بدون فکر کردن به عواقب دست به کاری می‌زند و این رفتارها در خانه، مدرسه و حتی در جمع دوستانش دیده می‌شود. تفاوت مهم اینجاست که شیطنت در بیشتر موارد با تغییر شرایط یا توضیح والدین کاهش می‌یابد، اما بیش‌فعالی به شکل مداوم و در موقعیت‌های مختلف ادامه دارد.
یک مثال روشن می‌تواند این تفاوت را نشان دهد. فرض کنید کودکی در مهمانی پر از انرژی است و مدام از این سمت به آن سمت می‌دود. اگر مادرش او را صدا بزند، احتمال دارد لحظه‌ای آرام شود یا سرگرم بازی خاصی شود و انرژی‌اش جهت پیدا کند. این همان شیطنت است. اما اگر کودکی حتی با توضیح، تذکر و تغییر شرایط همچنان نتواند رفتار خود را کنترل کند، مدام وسط حرف دیگران بپرد، وسایل دیگران را بردارد یا حتی در کلاس درس نتواند روی تکلیف ساده‌ای تمرکز کند، احتمال بیشتری دارد که با بیش‌فعالی روبه‌رو باشیم.
یکی دیگر از نشانه‌های افتراق این دو حالت، تأثیر آن‌ها بر زندگی روزمره است. شیطنت معمولاً باعث نگرانی جدی والدین یا معلمان نمی‌شود و بخشی از رشد کودک به شمار می‌آید. اما بیش‌فعالی ممکن است روابط اجتماعی کودک را به هم بزند، افت تحصیلی ایجاد کند و حتی اعتماد به نفس او را کاهش دهد. در این شرایط، مراجعه به روان‌شناس کودک ضروری است تا ارزیابی تخصصی انجام شود و اگر لازم بود، راهکارهای درمانی مانند رفتاردرمانی یا آموزش والدین به کار گرفته شود.
در نهایت می‌توان گفت هر کودک پرانرژی بیش‌فعال نیست و هر کودک بیش‌فعال صرفاً شیطنت نمی‌کند. شناخت تفاوت این دو موضوع، والدین را از نگرانی‌های بی‌مورد دور می‌کند و در عین حال کمک می‌کند اگر کودک واقعاً به مداخله نیاز دارد، به موقع اقدامات لازم انجام گیرد. درک درست این مرز باریک، به ما کمک می‌کند فرزندمان را بهتر بشناسیم و با نگاه دقیق‌تری به رشد او توجه کنیم.
