فاطمه سادات زاهدی ، کارشناس ارشد مشاوره، پایگاه خبری دانا، گروه سلامت و سبک زندگی، از نگاه روانشناسی، این تغییر اگر با روش‌های درست همراه باشد، نه‌تنها استرس‌زا نخواهد بود بلکه می‌تواند زمینه‌ساز ایجاد احساس مسئولیت، نظم درونی و حتی افزایش اعتماد به نفس در کودک شود. خواب و بیداری منظم از اساسی‌ترین نیازهای رشد ذهنی و جسمی است و پژوهش‌ها نشان می‌دهند کودکانی که خواب کافی و زمان‌بندی ثابت دارند، تمرکز بالاتری در کلاس، خلق‌وخوی متعادل‌تر و توانایی بیشتری در یادگیری نشان می‌دهند.
اولین نکته این است که والدین باید به تدریج زمان خواب کودک را تنظیم کنند. تغییر ناگهانی ساعت خواب باعث مقاومت و اضطراب در کودک می‌شود. از منظر روانشناسی رفتاری، ایجاد تغییرات تدریجی هم اضطراب کمتری ایجاد می‌کند و هم احتمال موفقیت را بالا می‌برد. بنابراین، اگر کودک در تابستان عادت داشته دیر بخوابد، بهتر است روزهای پایانی شهریور ، هر شب ۱۵ تا ۲۰ دقیقه زودتر به رختخواب برود تا بدن و ذهن او به آرامی به زمان جدید سازگار شوند. این روش به کودک پیام می‌دهد که تغییر یک فرآیند قابل مدیریت است، نه یک اجبار سختگیرانه.
عامل دیگر، نقش والدین در الگو بودن است. کودکان به شکل ناخودآگاه رفتار والدین را تقلید می‌کنند. اگر والدین خودشان دیر می‌خوابند و صبح با بی‌حوصلگی بیدار می‌شوند، کودک هم همین الگو را تکرار خواهد کرد. بنابراین والدین باید نشان دهند که صبح زود بیدار شدن فرصتی مثبت برای شروع روز است. حتی ایجاد یک روال خانوادگی ساده مثل خوردن صبحانه مشترک یا چند دقیقه گفت‌وگوی دوستانه می‌تواند حس خوبی در کودک ایجاد کند و ذهن او را از «اجبار» به سمت «لذت» تغییر دهد.
از نگاه روانشناسی انگیزشی، کودکان زمانی راحت‌تر با تغییر همراه می‌شوند که دلیلی برای آن داشته باشند. اگر مدرسه صرفاً به‌عنوان یک وظیفه معرفی شود، کودک درونی‌سازی مثبتی نسبت به آن پیدا نمی‌کند. اما اگر والدین مدرسه را به‌عنوان محیطی برای کشف چیزهای جدید، دیدن دوستان یا تجربه ماجراهای تازه توصیف کنند، کودک انگیزه بیشتری برای بیدار شدن خواهد داشت. حتی می‌توان برای کودک فعالیتی جذاب در ابتدای روز برنامه‌ریزی کرد؛ مثلاً گذاشتن صبحانه مورد علاقه‌اش یا گوش دادن به یک موسیقی شاد هنگام آماده شدن. این جزئیات کوچک، از نظر روانشناسی پاداشی برای سحرخیزی به حساب می‌آیند و رفتار بیدار شدن را تقویت می‌کنند.
یکی از موضوعات مهم، توجه به ترس‌ها یا نگرانی‌های پنهان کودک درباره مدرسه است. بسیاری از بچه‌ها به دلیل اضطراب جدایی از والدین یا ترس از معلم جدید، مقاومت در خوابیدن یا بیدار شدن نشان می‌دهند. وقتی والدین این نگرانی‌ها را نادیده بگیرند و صرفاً بر زمان خواب تاکید کنند، کودک دچار تعارض و استرس بیشتری می‌شود. در چنین شرایطی، گفت‌وگوی آرام و همدلانه، بیان تجربه‌های مشابه توسط والدین یا حتی تمرین بازی‌هایی که فضای مدرسه را شبیه‌سازی می‌کند، به کودک احساس امنیت می‌دهد و مسیر سحرخیزی را هموارتر می‌سازد.
محیط خواب نیز نقش زیادی در این فرآیند دارد. از نگاه روانشناسی محیطی، اتاقی که آرام، منظم و به دور از محرک‌های زیاد باشد، به ذهن کودک پیام استراحت و آرامش می‌دهد. کاهش استفاده از وسایل دیجیتال به‌ویژه قبل از خواب، اهمیت زیادی دارد زیرا نور آبی صفحه نمایش ریتم طبیعی خواب را مختل می‌کند. بهتر است خانواده‌ها جایگزین‌هایی مانند قصه‌گویی، خواندن کتاب یا گفت‌وگوی کوتاه پیش از خواب را انتخاب کنند. این فعالیت‌ها هم ارتباط عاطفی والد و کودک را تقویت می‌کند و هم ذهن او را آرام می‌سازد تا راحت‌تر بخوابد.
از زاویه دیگر، کودک باید احساس کند بخشی از این تغییر است نه صرفاً دریافت‌کننده دستورات. وقتی والدین به کودک اجازه می‌دهند درباره انتخاب لباس مدرسه، نوع صبحانه یا حتی چیدمان وسایلش نظر بدهد، او حس کنترل بیشتری بر شرایط پیدا می‌کند. از نگاه روانشناسی رشد، داشتن این حس کنترل باعث کاهش مقاومت و افزایش همکاری می‌شود. به جای جملات دستوری مثل «باید زود بخوابی»، بهتر است از عبارات مشارکتی مثل «می‌خوای امشب با هم تصمیم بگیریم چند دقیقه زودتر بخوابیم تا فردا انرژی بیشتری داشته باشیم؟» استفاده شود.
در نهایت، نباید فراموش کرد که سحرخیزی یک عادت بلندمدت است و نیاز به استمرار دارد. کودکی که تنها در روزهای اول مدرسه بیدار می‌شود و دوباره به عادت‌های قبلی برمی‌گردد، دچار سردرگمی و خستگی خواهد شد. استمرار در روتین خواب و بیداری، به مرور زمان ساعت زیستی بدن کودک را تنظیم می‌کند و او بدون اجبار خاصی زودتر بیدار می‌شود. در این مسیر، صبوری والدین بسیار اهمیت دارد. هرچند ممکن است کودک در ابتدا مقاومت نشان دهد یا بهانه‌گیری کند، اما با حمایت عاطفی، پاداش‌های کوچک و نظم پایدار،این مقاومت کم‌رنگ خواهد شد.
سحرخیزی برای مدرسه صرفاً یک مهارت روزمره نیست، بلکه بخشی از آموزش بزرگ‌تر در زمینه مدیریت زمان و مسئولیت‌پذیری است. وقتی کودک یاد می‌گیرد به موقع بخوابد و بیدار شود، در واقع یکی از پایه‌های مهم نظم شخصی را می‌آموزد که در آینده تحصیلی و حتی زندگی اجتماعی او نقش کلیدی خواهد داشت. نگاه روان‌شناختی به این موضوع کمک می‌کند تا والدین سحرخیزی را نه با اجبار و دعوا، بلکه با محبت، انگیزه و همراهی به عادتی شیرین برای کودک تبدیل کنند.
