آنچه درباره نوجوانی لازم است هرپدر و مادری بداند

فاطمه سادات زاهدی ، کارشناس ارشد مشاوره، پایگاه خبری دانا، گروه سلامت و سبک زندگی، والدین اغلب می‌گویند نوجوانشان پرخاشگر شده، از جمع خانواده فاصله می‌گیرد، اتاقش را به پناهگاهی خصوصی تبدیل کرده و بیشتر وقت خود را با گوشی، دوستان یا در سکوت می‌گذراند. برای درک این رفتارها باید ابتدا به این نکته توجه کرد که نوجوانی دوره‌ای است که در آن فرد به دنبال هویت شخصی خود می‌گردد. او دیگر نمی‌خواهد فقط “فرزند” باشد، بلکه می‌خواهد “خودش” باشد و به همین دلیل فاصله گرفتن از والدین را به نوعی تمرین استقلال می‌بیند.

خیلی از والدین از این گلایه می‌کنند که نوجوانشان دیگر مثل قبل رازهایش را با آنها در میان نمی‌گذارد. اما این تغییر نشانه بی‌اعتمادی یا سردی رابطه نیست؛ بلکه نوجوان نیاز دارد دنیای شخصی خودش را تجربه کند. این سکوت‌ها یا رازدار شدن‌ها بخشی از فرایند طبیعی رشد است و اگر والدین با کنترل بیش از حد یا بازجویی‌های مداوم به آن واکنش نشان دهند، احتمالاً نتیجه معکوس خواهد داشت. بهترین راه این است که والدین فضایی امن ایجاد کنند؛ یعنی به نوجوان بفهمانند هر زمان که خواست، می‌تواند بدون قضاوت شدن حرف بزند. اعتماد یک‌طرفه نمی‌ماند؛ اگر نوجوان احساس کند والدین حرف‌هایش را می‌شنوند و به حریمش احترام می‌گذارند، به‌تدریج دوباره درِ دلش را باز می‌کند.

یکی دیگر از شکایت‌های همیشگی والدین این است که نوجوان پرخاشگر یا لجباز شده و با کوچک‌ترین مسئله‌ای مخالفت می‌کند. حقیقت این است که مغز نوجوان هنوز در حال رشد است و بخش‌هایی که مسئول تصمیم‌گیری منطقی و کنترل هیجانات هستند، به طور کامل شکل نگرفته‌اند. بنابراین، طبیعی است که هیجان بر عقل غلبه کند و واکنش‌های تند یا غیرمنطقی بیشتر دیده شود. اگر والدین این موضوع را درک کنند، کمتر به رفتارهای نوجوان به چشم بی‌احترامی نگاه می‌کنند. پرخاشگری او اغلب فریادی برای شنیده شدن است نه نفی کامل والدین. به جای مقابله مستقیم، می‌توان با آرامش واکنش نشان داد و بعد از فروکش کردن هیجان، درباره موضوع صحبت کرد. این شیوه نه تنها احترام متقابل را تقویت می‌کند بلکه به نوجوان مهارت کنترل خشم را نیز می‌آموزد.

والدین همچنین از بی‌انگیزگی نوجوانان شکایت دارند؛ اینکه ساعت‌ها در اتاق می‌مانند، تکالیفشان را عقب می‌اندازند یا هدف مشخصی ندارند. اما پشت این رفتار معمولاً دغدغه‌های عمیق‌تری وجود دارد. نوجوانان در این سنین به دنبال معنا و ارزش‌های شخصی‌اند و گاهی سردرگمی یا مقایسه خود با دیگران باعث می‌شود انرژی و شوقشان کاهش یابد. در چنین شرایطی، والدین باید به جای سرزنش، نقش همراهی‌کننده را ایفا کنند. پرسیدن این‌که “چه چیزی برایت مهم است؟”، “به چه چیزی علاقه داری؟” و فراهم کردن فرصت‌هایی برای تجربه علایق واقعی می‌تواند کمک‌کننده باشد. فشار آوردن برای موفقیت تحصیلی یا مقایسه با دیگران، تنها به احساس ناکافی بودن دامن می‌زند و نوجوان را بیشتر به گوشه‌گیری سوق می‌دهد.

تغییر در روابط اجتماعی هم یکی دیگر از نگرانی‌های والدین است. آنها می‌گویند نوجوانشان بیشتر وقت خود را با دوستان می‌گذراند و به نظر می‌رسد حرف دوستان برایش از خانواده مهم‌تر شده است. این موضوع هم بخشی طبیعی از فرآیند جدایی از خانواده و تشکیل هویت فردی است. نوجوان از طریق دوستی‌ها یاد می‌گیرد چگونه در جمع پذیرفته شود، مرزها را بشناسد و ارزش‌های خود را محک بزند. نگرانی والدین زمانی جدی می‌شود که دوستان تأثیر منفی بگذارند؛ اما حتی در این شرایط هم برخورد قهری یا تحقیرآمیز نتیجه خوبی ندارد. والدین می‌توانند با گفت‌وگوهای صادقانه و غیرمستقیم، معیارهای انتخاب دوست را به نوجوان یاد بدهند و همزمان با ایجاد رابطه‌ای گرم و پذیرا، جذابیت خانواده را حفظ کنند. وقتی نوجوان در خانه امنیت عاطفی حس کند، فشار گروه همسالان کمتر اثرگذار خواهد بود.

از دیگر شکایت‌ها این است که نوجوانان بیش از حد وقتشان را صرف تلفن همراه یا فضای مجازی می‌کنند. اما باید دانست که این نسل، در دنیای دیجیتال رشد کرده و نیاز به ارتباط مجازی بخشی از سبک زندگی‌شان است. راه درست، قطع کامل یا تنبیه نیست، بلکه کمک به مدیریت زمان و یاد دادن مهارت استفاده سالم است. مثلاً می‌توان قوانین مشخص و قابل مذاکره‌ای برای ساعات استفاده از اینترنت گذاشت و خود والدین هم الگوی مناسبی در مصرف باشند. اگر نوجوان حس کند قوانین عادلانه و قابل گفت‌وگو هستند، راحت‌تر آن‌ها را می‌پذیرد.

در نهایت، مهم‌ترین ویژگی دوران نوجوانی، جست‌وجوی هویت و استقلال است. همه آنچه والدین به شکل شکایت مطرح می‌کنند ـ از پرخاشگری گرفته تا گوشه‌گیری، تغییر علایق و تمایل به دوستان ـ حلقه‌هایی از زنجیره رشد طبیعی‌اند. اگر این تغییرات با درک، صبر و گفت‌وگو همراه شود، نوجوان نه تنها دچار بحران نمی‌شود بلکه به سمت بزرگسالی سالم و توانمند حرکت خواهد کرد. والدینی که در این مسیر نقش همراه را بر عهده می‌گیرند، به جای اینکه صرفاً ناظر تغییرات باشند، می‌توانند شاهد شکوفایی فرزندشان در دنیای تازه‌ای به نام جوانی باشند.