روان پزشکی«جامعه نگر»؛ تلاش برای دسترسی سریع به خدمات روانپزشکی

گروه سلامت خبرگزاری دانا (داناخبر) - دکتر پیام مهربانی *: در چند دهه گذشته با افزایش عوامل استرس زا در نتیجه صنعتی شدن جوامع، روز به روز بر شیوع اختلالات روانپزشکی و بیش از آن بر مشکلات روانی ـ اجتماعی و بیماری‏های مرتبط با استرس افزوده شده است. 

از سوی دیگر با وجود پیشرفت‌های روانپزشکی بالینی و خدمات ارایه شده در مراکز درمانی و بیمارستانی، خدمات ارایه شده هم از نظر کیفیت و هم از نظر کمیت قادر به پاسخگویی به نیازهای گسترده و روزافزون در زمینه بهداشت روانی نیست.

اکنون خدمات روانپزشکی تنها به بیماری‌های شدید و منحصر به اقامت درازمدت در تیمارستان‌ها محدود نمی‌شود و گروه بزرگی از مردم که از اختلالات خفیف تا شدید رنج می‌برند از این خدمات بهره می‌گیرند؛ اما راهی که تا رسیدن به این نقطه سپری شده چندان نیست.

بیماری مبتلایان به اختلالات روانپزشکی شدید با بهبود علایم و نشانه‌ها پایان نمی‌یابد و نقصان مهارت‌ها و آثار بیماری طولانی‌مدت و مزمن بر ابعاد مختلف زندگی فردی، خانوادگی و اجتماعی بیماران مانع از حضور مطلوب آنان در خانه، محل کار و جامعه می‌شود.

در نتیجه با آغاز تعطیلی تیمارستان‌ها، بیماران از آسایشگاه‌های روانی ترخیص و در ظاهر به جامعه بازگردانده شدند ولی در دهه‌های بعدی، سروکار اغلب آنان به موسسات دیگر چون زندان کشیده شد یا خانواده‌هایی که آموزشی در زمینه نگهداری از بیماران ندیده بودند تحت فشار مراقبت از آنان قرار گرفتند.

نکته ساده بود؛ تا بیماران مورد حمایت‌های روانی، اجتماعی، بازتوانی، روانپزشکی، برنامه‌های آموزشی و پیگیری‌های پس از ترخیص قرار نگیرند، این داستان ادامه خواهد داشت.

به این ترتیب بود که به تدریج در نیمه دوم قرن بیستم در مراقبت‌های روانپزشکی واژه «جامعه‏نگر» جای کلمه «موسسه» را گرفت.

علاوه بر نیاز به ایجاد آمادگی در بیمار برای ورود به جامعه، محدودیت نیروی متخصص در زمینه بهداشت روانی، هزینه‌بر بودن خدمات روانپزشکی و بستری در بیمارستان، فقر مادی، توزیع نامناسب خدمات بهداشت روانی سهم فزآینده‌ای در شکل‌گیری رویکردهای جدیدی مانند روانپزشکی جامعه‌نگر برای مراقبت از افراد نیازمند در جامعه داشته است.

برنامه‌های بازتوانی روانی و اجتماعی جزو مهمی از ارکان روانپزشکی جامعه‌نگر است که دیگر از روند درمان جدا نیست.

در ایران، قدم‌های ارزشمندی در زمینه ادغام سلامت روان در مراقبت‌های اولیه بهداشتی برداشته شده است، ولی در زمینه درمان هنوز به درمان‌های دارویی اکتفا می‌شود و توجه کمی به روانپزشکی جامعه‌نگر و بازتوانی می‌شود.

در نتیجه مهم‌ترین اهداف روانپزشکی جامعه‌نگر شامل درمان اختلالات روانپزشکی در درون جامعه به منظور دسترسی آسان‌تر مردم جوامع روستایی و شهری به خدمات سلامت روان، آموزش به مردم و مشارکت دادن آنان در روند درمان، برقراری ارتباط بین نیروهای بهداشت روان در شبکه‌های بهداشتی اولیه با سایر منابع موجود، بالا بردن سطح آگاهی جامعه در مورد پیشگیری از بروز اختلال‌های روانپزشکی و مواجهه درست در صورت بروز آنهاست.