با وجود وضعیت بحرانی و نگران‌كننده منابع آب و با وجود تاكید فراوان كارشناسان و حتی مدیران مربوطه بر اهمیت توجه به بحث آب مجازی، نه تنها استراتژی مدونی برای لحاظ كردن این پارامتر در سیاست‌گذاری‌های كلان تولید و واردات محصولات كشاورزی و دامی در نظر گرفته نشده، بلكه در مواردی شاهد اجرای سیاست‌هایی در تضاد با آن هستیم.
احمد طبایی ـ كارشناس ارشد مهندسی آبیاری و زهكشی*: بحران كمبود آب در كشور و مصرف بسیار بالای این مایع حیاتی در بخش كشاورزی، ضرورت مدیریت صحیح مصرف آب در این بخش را بیش از پیش در كانون توجهات قرار داده است. تا آنجاكه مدیران وزارت جهاد كشاورزی از برنامه‌های متعددی برای كاهش مصرف و افزایش بهره‌وری آب سخن می‌گویند. در كنار اقدامات مناسبی چون جایگزینی شیوه‌های سنتی آبیاری با روش‌های مدرن آبیاری و بهره‌گیری از كشت‌های متراكم و گلخانه‌ای برای صرفه‌جویی در مصرف آب، سیاست توجه به بحث تجارت مجازی آب هم اقدام موثر دیگری است كه می‌بایست به طور جدی دنبال شود.
مفهوم «آب مجازی» برای نخستین‌بار توسط تونی آلن در سال 1998 مطرح شد و به مقدار آبی گفته می‌شود كه یك كالا یا یك فرآورده كشاورزی طی فرآیند تولید، مصرف می‌كند تا به مرحله تكامل برسد و مقدار آن معادل جمع كل آب مصرفی در مراحل مختلف زنجیره تولید از لحظه شروع تا پایان است. صفت مجازی در این تعریف بدان معناست كه بخش عمده آب مصرف شده طی فرآیند تولید، در محصول نهایی وجود فیزیكی ندارد و در حقیقت بخش بسیار ناچیزی از آب مصرفی در پایان به عنوان آب واقعی در بافت محصول باقی خواهد ماند.
با توجه به بحران شدید كمبود آب در سطح جهان به ویژه در سال‌های اخیر، مفهوم آب مجازی در بسیاری از كشورها برای برنامهریزی و سیاست‌گذاری‌های كلان اقتصادی و كشاورزی از اهمیت زیادی برخوردار شده است و چون امكان تجارت آب به لحاظ حجم و قیمت آن وجود ندارد، كشورهای كم‌آب و پرجمعیت جهان مجبور شده‌اند در بحث صادرات و واردات كالاها با در نظر گرفتن میزان آب مجازی مصرفی آنها، تمهیدات مناسبی به كار گیرند و خود را از تولید محصولات آب‌دوست كه منجر به فشار بر منابع آبی كشور می‌شود، آزاد و رها سازند. بنابراین این كشورها واردات خود را به محصولاتی با بیشترین مصرف آب مجازی، محدود كرده و در مقابل بر تولید محصولاتی با مصرف آب مجازی كمتر، تاكید و نسبت به صدور آنها اقدام می‌كنند.
متاسفانه با وجود وضعیت بحرانی و نگران‌كننده منابع آب و با وجود تاكید فراوان كارشناسان و حتی مدیران مربوطه بر اهمیت توجه به بحث آب مجازی، نه تنها استراتژی مدونی برای لحاظ كردن این پارامتر در سیاست‌گذاری‌های كلان تولید و واردات محصولات كشاورزی و دامی در نظر گرفته نشده، بلكه در مواردی شاهد اجرای سیاست‌هایی در تضاد با آن هستیم. از جمله این سیاست‌ها كه به واقع می‌توان آن را در شرایط بحرانی آب، یك شاهكار قلمداد كرد، بحث ممنوعیت واردات میوه به كشور است كه می‌تواند فشار مضاعفی به منابع بی‌بدیل آب كشور برای دستیابی به خودكفایی در این عرصه وارد كند. حال آنكه اگر این ممنوعیت درباره میوه‌های با مصرف آب بالا لغو شود، امكان صرفه‌جویی قابل ملاحظه‌ای در میزان آب مصرفی بخش كشاورزی فراهم خواهد شد.
* درج شده در روزنامه آرمان
