ویروس هزارچهره کرونا با گذشت ماه‌ها همچنان در جهان و در اقصی نقاط کشورمان جولان می‌دهد و بروز این مساله سبک جدیدی از زندگی را در ابعاد مختلف موجب و در این میان آموزش عالی نیز دستخوش تغییرات شده است و اینک دانشجویان با بازگشایی دانشگاه‌ها با چالش های مختلف آموزش مجازی در روزگار کرونایی مواجه هستند.
نرگس درودیان، خبرگزاری دانا، سرویس آموزش؛ فناوری های آموزشی نقش مهمی در موفقیت آموزش عالی دارند اما در این میان برخی از موسسات آموزش عالی با تغییرات ناگهانی ناشی از پاندمی کرونا از آموزش آنلاین عقب ماندند.
بر اساس گزارش کیواس تعطیلی موقت پردیس‌های دانشگاهی به دلیل شیوع ویروس کرونا باعث شده است که مؤسسات آموزش عالی بیش از هر زمان دیگری به «فناوری های آموزشی» اعتماد کنند.
با محدودیت ایجاد شده در تماس حضوری استادان و دانشجویان، دانشگاه‌های سراسر جهان اکنون به «فناوری های آموزشی» وابسته شده اند تا آموزش عالی از راه دور را با کیفیت مناسب به دانشجویان ارائه دهند.
در حالی که همه گیری کرونا، سرعت پذیرش نوآوری‌های مختلف در «فناوری های آموزشی» دانشگاه‌ها را تسریع کرده است، کارشناسان پیش بینی می‌کنند که آموزش عالی مدتها پس از پایان کرونا هم می‌تواند ارزش استفاده از این نوآوری‌ها را مشاهده کند.
به گفته «پینسنت ماسون» کارشناس آموزش عالی؛ دانشگاه‌ها و سایر ارائه دهندگان آموزش عالی این فرصت را دارند که از چالش‌هایی که از طریق بحران کرونا با آن روبرو هستند به عنوان سکوی پرشی برای تحول یادگیری آنلاین برای دانشجویان استفاده کنند. به عبارت دیگر، دانشگاه‌های آینده نگر می‌توانند از این موضوع برای تأمل در یادگیری آنلاین و ارزش آن در بلند مدت استفاده کنند.
در حالی که تجدید حیات «فناوری های آموزشی» در برخی از مؤسسات آموزش عالی هیجان انگیز است اما در مقابل برای برخی از دانشگاه‌ها موانعی ایجاد کرده است که اگر از بین نرود، می‌تواند کیفیت آموزش دریافت شده توسط دانشجو را تهدید کند.
بحران کرونا آموزش عالی از راه دور را با یک آزمایش جهانی مواجه کرده است تا حدی که بسیاری از مؤسسات با استفاده از نوآوری‌های «فناوری های آموزشی» و بهبود تجربه یادگیری و ارائه محتوا توانستند با موفقیت آموزش خود را به صورت آنلاین تغییر دهند. به عنوان مثال دانشگاه ژجیانگ چین تنها در طی دو هفته موفق شد بیش از ۵ هزار دوره آنلاین را تعریف کند و برای ۳ هزار و ۶۷۰ عضو هیئت علمی جلسات آموزشی ترتیب داد.
با این حال فناوری پیشرفته ابزارهای آموزشی چند موضوع دیگر را هم در برمی گیرد.
بر اساس اعلام مجمع جهانی اقتصاد، ۳.۷ میلیارد نفر در سراسر جهان به اینترنت دسترسی ندارند و تحقیقات یونسکو نشان می‌دهد که در جنوب صحرای آفریقا ۸۹ درصد از زبان آموزان به کامپیوترهای خانگی دسترسی ندارند و برای فقط یک گیگابایت داده، تقریباً باید ۴۰ درصد از دستمزد متوسط ماهانه خود هزینه کنند.
در حالی که عدم دسترسی به اینترنت در کشورهای در حال توسعه مسئله مهمی است اما این موضوع در کشورهای ثروتمند نیز تأثیرگذار بوده است. به عنوان مثال به دلیل سرعت ضعیف اینترنت در مناطق روستایی و سرزمین‌های پهناور ایالات متحده آمریکا، تخمین زده می‌شود که نزدیک به ۳۰ میلیون شهروند نمی‌توانند از مزایای عصر دیجیتال بهره مند شوند.
همچنین سازمان همکاری اقتصادی و توسعه (OECD) استرالیا را به عنوان چهارمین کشور با «کندترین پهنای باند» معرفی کرده است. بنابراین، بسته به محل استقرار مؤسسه، توسعه فناوری‌های آموزشی نیز متغیر است.
همانطور که مؤسسه بررسی اقتصادی هاروارد توضیح می‌دهد، آموزش آنلاین «شکاف دیجیتالی» را هم افزایش می‌دهد. دانشجویان ثروتمند از جدیدترین لپ تاپ ها، پهنای باند بهتر، اتصالات Wi-Fi پایدارتر و ابزارهای دیداری و شنیداری پیچیده‌تری برخوردارند.
در حالی که فناوری‌های آموزشی یک راه حل برای شرایط دوران کرونا هستند و ممکن است آموزش عالی را در بلند مدت بهبود ببخشد اما برای موفقیت، به سطح مشخصی از زیرساخت‌های فناوری هم نیاز است. علاوه بر زیرساخت‌های کافی، کادر آموزشی و دانشجویان باید توانایی و تمایل به استقبال از فناوری‌های آموزشی را در آموزش عالی داشته باشند.
یکی از راه‌های رفع شکاف دیجیتالی ایجاد همکاری بهتر بین سازندگان فناوری‌های آموزشی و استادان مؤسسات آموزش عالی است.
طراحان فناوری‌های آموزشی ممکن است چگونگی توسعه فرآیندها و برنامه‌های داده محور را درک کنند اما ممکن است به اندازه اساتید در درک نحوه ارائه آموزش مهارت نداشته باشند. برعکس اساتید هم ممکن است کمتر از طراحان توانایی یک فناوری را در آموزش درک کنند و مجبور باشند برای دستیابی به مهارت لازم در این نوع از فناوری‌ها تلاش بیشتری کنند.
توسعه فناوری‌های آموزشی اگر نتواند به مؤسسات آموزش عالی کمک کند، توسعه بیهوده ای خواهد بود.
آشوک گوئل، استاد علوم کامپیوتر در انستیتوی فناوری جورجیا می‌گوید: حتی وقتی دانشجویان به دانشگاه بازگردند هم دوره‌های آموزشی دوره‌های آنلاین و ترکیبی خواهد بود و ما به دنبال راه‌هایی هستیم که هوش مصنوعی بتواند کلاس‌های درس را تقویت کند.
با توجه به طول عمر فناوری‌های آموزشی ضروری است که یک گفتگوی مداوم بین اساتید مؤسسات آموزش عالی و متخصصان فناوری وجود داشته باشد تا هیچ طرفی در روند کار عقب نماند.
وضعیت دانشگاه های ایران چگونه است؟
ضعف در کیفیت ارتباطات اینترنتی در برخی مناطق کشور، کمبود سرعت و پوشش خدمات اینترنتی، بالا بودن هزینه‌های خدمات اینترنتی، فیلترینگ و محدودیت‌های موجود در استفاده از نرم‌افزارها و شبکه‌های اجتماعی خارجی و نیز آشنایی کم برخی استادان با آموزش‌های الکترونیکی از جمله برخی موانع موجود در این طرح بود.
همچنین فراهم شدن ۱۰۰ گیگابایت اینترنت رایگان برای همه اتصالات خانگی، تسهیل مناسبی را در اختیار دانشجویان در جهت کاهش هزینه‌ها و بهبود ارتیاطات اینترنتی قرار داده و علاوه بر آن از سوی دیگر وزارت ارتباطات برای دانشگاه‌ها نیز در حال محاسبه میزان ترافیک اضافه تحمیل‌شده است تا آنها از ترافیک رایگان بهره‌مند شوند.
بر اساس نتایج اعلام شده از سوی معاونت اموزشی وزارت علوم، با تشکیل «کارگروه تخصصی آموزش‌های الکترونیکی» و همراهی دانشگاه‌ها و موسسات آموزش عالی، در کمترین زمان ممکن ارتباط مناسبی بین مراکز آموزشی برقرار شد و فرآیند آموزش‌های غیرحضوری دانشگاه‌ها عملیاتی و اجرایی شد.
دانشگاه‌های مختلف روش‌های متنوعی را به صورت همزمان برای سرعت بخشیدن و ارائه متنوع خدمات در پیش گرفتند که عبارتند از: ارائه دروس الکترونیکی مهیا شده قبلی و قرار دادن آن در اختیار سایر دانشجویان دوره‌های حضوری، برگزاری کلاس‌های زنده از راه دور (برخط)، ضبط آموزش‌ها و کلاس‌ها توسط استادان و در اختیار گذاشتن آن خارج از وقت و بدون محدودیت زمانی برای دانشجویان (برون‌خط) و معرفی راه‌های تعامل استاد و دانشجو.
در نخستین هفته صدها کلاس درسی در چندین دانشگاه مختلف به صورت زنده و همزمان برگزار شد و همزمان تا بیش از ۱۰۰۰ دانشجو به صورت برخط و همزمان از طریق اینترنت در کلاس‌ها شرکت کردند. برخی نیز تعداد زیادی از دروس را ضبط کرده و به صورت برون‌خط و بدون محدودیت زمانی در دسترس دانشجویان قرار دادند. از طرفی دانشگاه‌هایی که پیشتر هم ارائه خدمات به دانشجویان دوره‌های الکترونیکی را در برنامه داشتند، دوره‌های خود را بدون هیچ وقفه ای همچنان ادامه داده و گسترش بخشیدند.
بر اساس آمار، بیش از ۷۰ درصد جمعیت دانشجویی تحت پوشش وزارت علوم، تحقیقات و فناوری در حال دریافت خدمات به‌صورت الکترونیکی بوده و دیگران نیز تا پس از تعطیلات نوروز امکان ارائه خدمات را خواهند داشت. برخی دانشگاه‌ها بیش از ۱۰۰۰ کلاس مجازی تعریف کرده و در برخی دانشگاه‌ها به‌طور همزمان در یک ساعت خاص تا ۲۰۰۰ نفر دانشجو روی خطوط کلاس‌های زنده حضور داشته‌اند. این معاونت اعلام کرده که با تجربه حاصل شده در طول دو هفته اخیر، امکان راه‌اندازی سرویس ارائه کامل خدمات ظرف حداکثر ۳ روز، امکان راه اندازی یک سرویس کامل آموزش الکترونیکی برای دانشگاه‌های متقاضی داخل و خارج از کشور وجود دارد.
در واقع شیوع ویروس کرونا، آموزش عالی کشور را همانند سایر حوزه‌ها تحت‌الشعاع خود قرار داد و دانشگاه‌ها را به تعطیلی کشاند. اما با توجه به اینکه مشخص شد این ویروس قرار است به مدت نامعلوم با ما باشد، وزارت علوم را به آن وا داشت که آموزش را تعطیل نکند و کار خود را به صورت غیرحضوری ادامه دهد.
در این راستا دانشگاه‌های بزرگ کشور پیش از شیوع ویروس کرونا تاحدودی زیرساخت‌های لازم آموزش مجازی را داشتند اما بسیاری از دانشگاه‌ها با مشکلات عدیده‌ای مواجه شدند که البته بجای تعطیلی کامل تلاش کردند با کمک امکانات و زیرساخت های موجود پا به پای دانشگاه های دیگر فعالیت های آموزشی و پژوهشی خود را پیش ببرند.
