بزرگان دین می گویند شکر سبب یاد خدا و دوستی با اوست، وقتی شکر انسان را حکیم کرد، رفتارهای او عاقلانه می شود بنابراین تربیت فرزندانی شاکر می تواند زمینه ساز رشد آنها در همه زمینه ها شود.
محمد شیرزاده، پایگاه خبری دانا، سرویس سبک زندگی؛ «شکر» شناخت و تشخیص احسان و نیکی و اعتراف و قدردانی در برابر آن است. یکی از اهداف وجودی نعمت ها، سنجش میزان شکرگزاری انسانها است. شکر در قرآن کریم و هم در سیره امامان معصوم(ع) توجه ویژه ای به آن شده است تا جایی که ملاک خدا پرستی، انسانیت انسان، صفت ایمانی، محبوب خدا، صفت الهی، حکمت، حق خدا، شناسایی نعمت و ... خوانده شده است.
در قرآن بیش از 75 بار آمده و از انسان خواسته که خدا را شکر کنیم و قدر نعمت هایش را بدانیم و اولیاء خدا نیز که همواره خودشان در حد علا ستایشگر بودند و این را به دیگران نیز توصیه می فرمودند تا جایی که شکر را هم ردیف ایمان، توحید، تقوا و... می دانستند.
در کلام اهل‌بیت نیز دربارۀ این واژه و کارکردهای آن بسیار توجه شده و مورد تأکید قرار گرفته است. امام سجاد در دعاهای متعدد به مباحث مربوط به شکر و کارکردهای آن پرداخته که به‌عنوان اسوۀ عملی و نمونۀ عینی به حساب می‌آید.
اهمیت شکر از دیدگاه معصومین علیهما السلام
وظیفه شکرگزاری نعمتی است که بزرگان دین در کسبش کوشیده اند و خویش را بدان آراسته اند. از امام صادق(ع) روایت شده که رسول خدا(ص) در شبی که نزد عایشه بود در پیشگاه الهی سر تواضع فرود آورده و به عبادت و دعا مشغول شد، عایشه که این حالت را از پیامبر خدا دید به او گفت: یا رسول اللّه چرا خود را به زحمت می اندازی با اینکه خداوند تو را آمرزیده است نسبت به گذشته و آنچه آینده خواهی داشت. آن حضرت فرمود: ای عایشه نباید بنده شاکری باشم؟
توفیقی که انسان به گاه شکر و عبادت به درگاه حق بدست می آورد نعمتی است ارزنده که خداوند او را بدان مفتخر نموده و لازم است به پاس این شکرگزاری به شکری دیگر پردازد چنانچه امام سجاد(ع) در مناجات شاکرین می فرماید: چگونه می توانم حق شکر تو را به جای آورم در حالی که همین شکر من نیاز به شکر جدیدی دارد و هر زمانی که می گویم الحمدللّه. بر من فرض است که بخاطر همین توفیق شکرگزاری بگویم: الحمدللّه.
حضرت علی(ع) در موارد متعددی به اهمیت شکر و فضیلت آن اشاره کرد و می فرماید: حمد و سپاس سزای خداوندی است که حمد را به نعمتها و نعمتها را به شکر پیوند زده و به ازاء نعمتها حمد را واجب کرده و شکر را سبب فراوانی آنها قرار داده، بر نعمت هایش او را حمد می کنیم چنانکه بر بلایش سپاسگزاریم.
نعمتهای الهی افزون بر شکر و حمد انسانهاست و یادآوری این مطلب که بشر از سپاسگزاری الطاف بی حد الهی عاجز است نزول نعمت از جانب پروردگار را بیشتر نموده و زمینه این امر را تحقق می بخشد. با این حال اگر انسان از دید خویش پنداشت کمتر از نعمتها بهره مند شده و به بلایا و سختی ها گرفتار آمده وظیفه دارد به سپاسگزاری آفریدگار جهان بپردازد. و این نکته ای است که حضرت علی(ع) بدان اشاره فرموده است: ای مردم زهد، دل نبستن به دنیا، کم کردن آرزوها و شکرگزاری نعمتهای ـ خداوندی ـ و دوری از حرامهاست. پس اگر به این سه چیز دست نیافتید حرام بر شکیبایی و صبر شما غالب نشود و شکرگزاری از نعمتها را فراموش نکنید.
شکر به هنگام برخورداری از نعمت ها و یادآوری عظمت و ارزش آنها اعم از مادی و معنوی موجبات تقرب به درگاه الهی و قرارگرفتن در بستر پرستش حق است که نهایت هدف جهان خلقت می باشد.
انجام اعمال صالح و بروز رفتار صحیح و پسندیده از جلوه های شکرگزاری و بیانگر تواضع، معرفت و شناخت بندگان با ایمان است و مسلماً باید خداوند را به عمل شکر گفت، امّا بزرگان و پیشوایان دین حمد و سپاس از طریق زبان را نیز نوعی شکرگزاری دانسته اند. صفوان جمال می گوید:
امام صادق(ع) به من فرمودند: خدا هر نعمتی که به بنده ای دهد کوچک یا بزرگ و او بگوید الحمدللّه شکرش رابجا آورده و باز فرمود: خدا هر نعمتی به بنده اش دهد که آن را از دل بفهمد شکرش را ادا کرده است.
از آموزه های دینی درمی یابیم که ایمان دو قسم است یکی صبر و دیگری شکر، چنانچه در احوالات پیامبر اسلام(ص) آورده اند که هرگاه امری پیش می آمد که آن حضرت را شاد می کرد. می فرمود: حمد خدا را بر این نعمت و چون امر غم آوری برایش رخ می داد، می فرمود: حمد خدا را به هر حال.
چگونه روحیه شکرگزاری را در کودکان تقویت کنیم؟
شکر گزاری از مهم ترین مبانی شکل گیری تربیت دینی است. مفهوم شکر گزاری ابتدا باید در مناسبات انسانی در متربی تجسم پیدا کند بنابراین درک مفهوم ربوبیت زمینه درک شکر گزاری از خداوند است.
کودک، با مشاهدۀ رفتار شکرگزارانه والدین نسبت به خداوند متعال، در برخورد با نعمتها و مشکلات زندگی، هم شیوه تشکر و هم علت شکرگزاری از پروردگار جهانیان را می‌آموزد.
والدین باید به این نکته توجه داشته باشند که تحقّق هدف نهایی تربیت دینی که «پرستش آگاهانۀ خداوند» است، به وسیلۀ معرفت و هدایت قرآن کریم، پیامبر مهربانی‌ها و فطرت صورت می‌پذیرد، و در نتیجۀ آن، کودک به سمت خداوند گرایش آگاهانه پیدا می‌کند. از سوی دیگر پدر و مادر باید خود را مسئول بدانند، فرزندشان را در مسیر الهی تربیت کنند و با مفاهیم دینی آشنا سازند. در این مسیر باید خانه را مهمترین و اولین پایگاه آموزش اصول و اعتقادات دینی در نظر بگیرند.
الگو واقع شدن والدین، به همراه معرفی یک الگوی نمونه، کمک بسیار مؤثری برای رسیدن به هدف است. البته باید در نظر گرفت که هر چه نمونۀ ارائه شده، از کمال بیشتر و جاذبۀ فراگیرتری بهره‌مند باشد، پیشرفت در این مسیر آسان‌تر است. لذا سعی کنید الگوها را از میان مؤمنانی که در قید حیات هستند، انتخاب کنید، هم‌چنین از داستان‌های و سیرۀ امامان معصوم (علیهم السّلام) کمک بگیرید.
در گام‌های بعدی لازم است مفاهیم دینی را در قالبی زیبا، جذاب و به شکل سرگرمی‌های جهت‌دار و آموزنده، با استفاده از تمثیل‌ها، تشبیهات و ادبیاتی که در محدودۀ زندگی کودکان به کار می‌رود، یاد دهید؛ «زیرا کودکان زمان بسیار زیادی از وقت خود را به رفتارهای خیال‌پردازانه می‌گذرانند و از این راه می‌توانند با وقایع و افراد مهم گذشته ارتباط برقرار کنند. از آن جایی که این خیال‌پردازی‌ها می‌‌تواند در شکل‌گیری شخصیت کودک تأثیر مثبت یا منفی داشته باشند، آموزش دینی متناسب با ظرفیت روانی و شناختی ضرورت می‌یابد و تأخیر در آموزش دینی آنها، راه را برای خیال‌پردازی‌های غیر دینی و نادرست هموار می‌کند»
وقتی والدین در زمان و مکان مناسب معجزات، نعمتها و خلقت پروردگار را به کودک یادآوری کنند، به آیات قرآنی در این باب توجه داشته و در آخر به او گوشزد نمایند که: «لَئِنْ شَکَرْتُمْ لَأَزِیدَنَّکُمْ»؛ اگر سپاسگزاری کنید، قطعاً نعمتِ خود را بر شما می‌افزایم. کودک نیز هم شیوه تشکر و هم علت شکرگزاری را می‌آموزد.
فقدان شکر گزاری در خانواده از جمله مهمترین عامل ها در از هم پاشیدن خانواده ها است، در تعلیم و تربیت بچه ها بحث شکر و تشکر را جدی بگیرند، وقتی بچه ها یاد بگیرند که از پدر و مادر، دوست و همکلاسی و اطرافیان خود تشکر کنند، آن گاه نعمت های الهی را متذکر شده و شکرگزاری خدا را به او بیاموزند، او خود را مدیون خدا می داند.
