خام‌فروشی مواد معدنی فروش ثروت‌های ملی به قیمت ارزان است. خوشبختانه دولت اخیراً در یک اقدام غیر اقتصادی مصوب نموده از اول مهر ماه به صادرات مواد معدنی و سنگ آهن ۲۵ درصد عوارض تعلق می گیرد که ظاهراً هدف این موضوع مبارزه با خام فروشی است.
نازنین دادور، دادور، خبرگزاری دانا، سرویس انرژی؛ دفتر مطالعات انرژی، صنعت و معدن مرکز
پژوهش‌های مجلس، در گزارشی آورده است کشورهایی که به‌دنبال
توسعه محصولات با ارزش‌افزوده بالا و فناوری‌های پیشرفته هستند، با وضع عوارض و مالیات،
جذابیتِ صادراتِ مواد خام و نیمه‌خام را کاهش داده و سیاست‌های حمایتی خود را به توسعه
حلقه‌های تولید محصولات با ارزش‌افزوده بالا، رقابت‌پذیر و فناورانه متمرکز می‌کنند.
ایران با داشتن ۷ درصد منابع معدنی دنیا، جایگاه پانزدهم را در میان کشورهای معدن‌خیز جهان به‌خود اختصاص داده است. با توجه به راهبرد کلان «سیاست‌های کلی اقتصاد مقاومتی» در ایران و تأکید اسناد بالادستی بر جلوگیری از خام‌فروشی، انتظار می‌رود تا سیاست‌های اقتصادی، صنعتی و تجاری کشور در جهت حمایت از توسعه زنجیره ارزش محصولات معدنی و فلزی باشد، اما توجه به این نکته ضروری است که سیاست‌های حمایتی از توسعه زنجیره ارزش باید با در نظر گرفتن ظرفیت‌ها، شرایط، اقتضائات و نیازهای کشور باشد.
در سال ۱۳۹۷، از حدود ۴۶۰ میلیون تُن انواع مواد معدنی استخراج شده از معادن کشور، حدود ۲۵ میلیون تُن ماده معدنی به‌صورت خام صادر شده که سهم آن از کل مواد معدنی استخراج شده از معادن کشور حدود ۵/۵ درصد است.
مواد معدنی جایگزین مناسبی برای نفت
رضا رحمانی، وزیر سابق صمت مدتی قبل در دومین همایش بین‌المللی چشم‌انداز صنایع غیرآهنی و فناوری‌های وابسته گفته در چند سال گذشته ایران ۲۳ میلیون تن سنگ‌آهن صادر می‌کرد که این رقم در سال ۹۷ به زیر ۸ میلیون تن رسیده است و این نشان‌دهنده کاهش فروش مواد خام معدنی و تبدیل آن به فرآیند افزایش ارزش‌افزوده و مصرف در صنایع داخلی است.
رحمانی معتقد است تمام مواد خام، فلزی و غیرفلزی در راستای این هدف مورد توجه هستند به همین منظور تقویت تولیدات داخلی، جلوگیری از خام فروشی و توجه به شرکت‌های دانش بنیادن در سرلوحه کار قرار گرفته است.
وی معتقد است ظرفیت‌های موجود در معادن کشور به‌اندازه‌ای است که می‌تواند به‌عنوان یکی از گزینه‌های جدی جایگزینی درآمدهای نفتی در کشور باشد. آینده سرمایه‌گذاری در بخش فلزات روشن است و به همین دلیل دولت سرمایه‌گذاران را به فعالیت در این بخش ترغیب و از آن‌ها حمایت خواهد کرد. در سال گذشته بخش عمده‌ای از نیازهای ارزی ما از طریق پتروشیمی و فولاد و مس تأمین شد، بنابراین می‌توان جایگاه بهتری برای سودآوری در این زمینه‌ها ایجاد کرد.
توجیه خام فروشی در شرایط فعلی
محمد جوانبخت، عضو هیات علمی دانشگاه آزاد اسلامی مشهد در گفتگو با خبرگزاری دانشجو گفته در بحث معدن ماشین آلات نقش اساسی را ایفا می‌کند و تمامی ماشین آلات سنگین معدنی وارداتی هستند. در حال حاضر هزینه‌های خرید ماشین آلات ۳ تا ۴ برابر شده که معدنکار ناچار است از دستگاه‌های قدیمی استفاده کند، این امر موجب کاهش بهره‌وری معدن خواهد شد.
جوانبخت کمبود آب و مسائل محیط زیستی را یکی از علل خام فروشی مواد معدنی دانسته و گفته علاوه بر این تکنولوژی و زیرساخت‌های فرآوری مواد معدنی باید با محیط سازگاری داشته باشد.
وی معتقد است سرمایه گذاری، زیرساخت‌ها و ارزآوری سه مقوله مهم در شرایط فعلی برای توجیه فرآوری موادمعدنی است برای مثال آهن سرمایه گذاری بسیاری نیاز دارد تا به ساختار قابل استفاده در صنعت تبدیل شود.
