گروه رسانه خبرگزاری دانا، در این گزارش به بررسی آنچه مطبوعات در سال 91 گذراندند پرداخته و با توجه به اینکه در سال جدید انتخابات ریاست جمهوری در راه است و معمولا در چنین فضایی رسانه ها دچار تغییر و تحولاتی می شوند، قصد بررسی وضعیت عملکرد مطبوعات را در سال آینده دارد. از این رو گفت و گویی با دکتر علیرضا افخمی، کارشناس رسانه ترتیب داده شده است.
تحریم‌ها روی مطبوعات هم اثر گذاشت
دکتر حسینعلی افخمی، در ابتدا مساله کمبود کاغذ را از بزرگترین معضلات مطبوعات در سال 91 دانست و با اشاره به مساله تحریم‌ها و تاثیر آن بر روی کاغذ مطبوعات در سال 91، گفت: بالا رفتن قیمت کاغذ و همچنین تغییر در سهمیه بندی کاغذ در مطبوعات، مواردی بود که در سال 91 در زمینه اقتصاد مطبوعات شکل گرفت، که به نظر من این مسایل فراتر از تصمیمات یک دولت بوده و تحریم ها و فشارهای خارجی که در این سال به ایران وارد شد را باید در درجه نخست اهمیت در این موضوع دانست. به همین دلیل نمی توان گفت که این کمبود کاغذ ناشی کمبود پول و یا عدم تمایل دولت برای وارد کردن کاغذ بوده است، بلکه همان گونه که اشاره کردیم دلیل اصلی این مشکل تحریم های سال 91 بوده است.
تیراژ کاذب، نتیجه گرانی کاغذ
این کارشناس رسانه، به تاثیرات منفی که افزایش نرخ کاغذ می تواند بر روی مطبوعات بگذارد اشاره کرد و افزود: همان طور که می دانید، کمبود کاغذ مطبوعات بر روی انتشارات تاثیر زیادی دارد، البته من آمار دقیقی از میزان افزایش قیمت کاغذ و میزان تاثیر آن ندارم اما در صورت دو یا سه نرخی شدن قیمت کاغذ مشکلاتی در میزان تیراژ به وجود می آید که از آن با عنوان تیراژ کاذب یاد می شود، به این صورت که ناشر به موسسه ای که یارانه می دهد می گوید که دوهزار جلد کتاب یا نشریه چاپ کرده ام، در صورتی که مقدار واقعی آن هزار جلد است، دلیل این امر هم این است که صرفه جویی در کاغذ یارانه‌ای، خود یک نوع درآمد است.
وی در رابطه با مقدار تیراژ کاذب در مطبوعات اظهار داشت: من در این مورد هیچ گونه آمار و ارقامی ندارم و نمی دانم که کدام یک از مطبوعات اقدام به این کار می کنند اما چیزی که مسلم است افزایش انجام این کار در سال 91 است. البته تیراژ کاذب همیشه وجود داشته و گاهی از مواقع هم دولت در صورت آگاهی از چنین تخلفاتی از سوی انتشارات آن ها را جریمه نیز کرده است. اما مساله ای که از نظر من مهم است، امری جدا از مسایل اقتصادی و جرم بودن این عمل است، از نظر من اعلام تیراژ کاذب بر روی سهم خواننده از مطبوعات و همچنین کتاب ها تاثیر می گذارد و به نوعی سرانه مصرف کتاب و مطبوعات را در کشور کاهش می دهد.
کاهش تیراژ مطبوعات یعنی کاهش مخاطب
استاد دانشکده علوم ارتباطات علامه طباطبایی(ره) افزود: زمانی که تیراژ مطبوعات و کتاب ها از پنج هزار نسخه به هزار نسخه کاهش می یابد، این امر نشان می دهد که میزان آن ها نیز در یک سال کاهش پیدا کرده است، پس میزان مطبوعات کمتری در دست مخاطبان قرار می گیرد، همچنین زمانی که تیراژ مطبوعات کاهش پیدا می کند باعث می شود که قیمت تمام شده آن برای مصرف کننده افزایش یابد به این صورت که اگر قیمت تمام شده تقسیم بر پنج هزار نسخه مجله یا روزنامه شود میزان قیمت آن بسیار کمتر از زمانی است که همان مقدار تقسیم بر هزار نسخه شود و بدون شک این گرانی بر میزان خوانندگان مطبوعات تاثیر زیادی می گذارد. به همین دلیل به عقیده من کاهش سهم کاغذ در مطبوعات باعث کاهش تیراژ شده و این کاهش تیراژ باعث افزایش قیمت مطبوعات می شود که تمامی این عوامل در پایان باعث کم شدن مصرف سرانه مطبوعات و کتاب در یک کشور می شود، که متاسفانه در کشور ما چنین اتفاقی افتاده و یکی از عوامل مهم آن تحریم هاست. البته دولت در بعضی از موارد توانسته است این امر را کنترل کند ولی باید توجه داشت که برخی از موارد از کنترل دولت ها خارج است و نیاز به یاری تمامی ارگان های مربوطه دارد.
وی ادامه داد: البته با افزایش برخی مشکلات گفته شده، در مطبوعات ما سرریز مخاطب خواهیم داشت و برخی از این خوانندگان به ناچار به سمت سایت های خبری خواهند رفت، اما آیا آگهی دهنده ها هم حاضر می شوند که به جای روزنامه ها در سایت ها آگهی بدهند یا نه، هنوز برای ما روشن نشده است. اما تجربه در سراسر دنیا نشان می دهد که برخی از آگهی ها ترجیح می دهند که در مطبوعات چاپی باقی بمانند، چرا که در خانه ها ماندگارتر است تا فضای وب، نظر من این است که سایت های اینترنتی و خبرگزاری ها در شرایط بحرانی می توانند نقش آفرینی کنند اما در شرایط عادی و روزمره جامعه خیلی نمی شود به آن ها متکی بود.
انتخابات فرصتی طلایی برای افزایش تبلیغات رسانه ای
دکتر افخمی در رابطه با انتخابات ریاست جمهوری و شورای شهر در سال پیش رو و تاثیر آن بر روی مطبوعات خاطر نشان کرد: در انتخابات یک فضایی در کشور به وجود می آید تحت عنوان فضای انتخاباتی که در این زمان مطبوعات از حالت اطلاع رسانی خارج شده و به سمت تبلیغات می روند، همان گونه که می دانید ما دو نوع تبلیغات عمده در رسانه ها داریم، یک تبلیغات تجاری و دیگری تبلیغات سیاسی، در زمان انتخابات علاوه بر افزایش تبلیغات سیاسی که یک امر طبیعی است ما به طور چشمگیری شاهد افزایش تبلیغات تجاری هم هستیم و دلیل این امر، افزایش سه برابری توجه مخاطب نسبت به مطبوعات است.
وی علاوه بر موارد گفته شده به تاثیرات مثبت دیگری اشاره کرد و ادامه داد: از دیگر تاثیرات مثبت انتخابات بر روی مطبوعات می توان به افزایش فروش مطبوعات، راه یافتن برخی از مطبوعات شهرستان ها به تهران و برعکس اشاره کرد و دلیل عمده این تغییرات تمایلی است که افراد برای تاثیر گذاشتن در سرنوشت مملکت خود دارند، بنابراین رقابت کل دنیای رسانه افزایش پیدا می کند.
این کارشناس رسانه در رابطه با تاثیرات منفی انتخابات بر روی مطبوعات گفت: از جمله مهم ترین آن ها می توان به جدی تر شدن کنترل بر مطبوعات اشاره کرد، که یک امر کاملا قانونی است، مانند قانون منع تبلیغات کاندیدای ریاست جمهوری از 48 ساعت قبل از شروع رای گیری و برخورد با افرادی که این قانون را نقض می کنند.
وی در رابطه با فایده ای که انتخابات برای خوانندگان دارد عنوان کرد: خواننده می تواند متوجه شود آن روزنامه ای که همیشه مطالعه می کرد چه طرز فکری دارد و خط مشی آن چیست؟ به همین دلیل در زمان انتخابات برخی روزنامه ها خوانندگان خود را از دست می دهند و برخی دیگر مخاطبانی جدید به دست می آورند.
مطبوعات نیاز به حامی قدرتمند دارند
وی در رابطه با خط قرمز مطبوعات و اینکه مطبوعات تا چه و در چه زمینه هایی اجازه انتقاد دارند گفـت: انتقاد در مطبوعات با قدرت ارتباط زیادی دارد، به این صورت که روزنامه ای که می خواهد انتقاد کند باید توجه کند تا چه میزانی در قدرت سهم دارد، متاسفانه در ایران، ما تعریف دقیقی از قدرت و زمینه ها و دامنه های آن نداریم، نظام کشور ما یک مقدار پیچیدگی دارد و به همین دلیل مطبوعات ما گاهی دچار مشکل می شوند.
دکتر افخمی ادامه داد: بسیاری از معیارها در روزنامه نگاری ما شفاف و دقیق نیست وبه همین دلیل است که در مواقعی در کشور روزنامه ها دچار مشکل می شوند، به عنوان مثال دولتی روی کار می آید که به هیچ عنوان شعار آزادی مطبوعات ندارد و وعده ای در این رابطه نداده است، اما یک روزنامه ای از آزادی بیان صحبت می کند، در حالی که دولت این امر را قبول ندارد در این طور مواقع است که روزنامه ها با دولت ها تعارض پیدا می کنند. به طور کل می توان گفت که مطبوعات برای بقای خود باید یک حامی قدرتمند داشته باشند.
این کارشناس رسانه در ادامه به مطبوعات آرمان گرا اشاره کرد و افزود: در ایران این گونه مطبوعات پذیرفته شده نیستند و زیاد مورد قبول واقع نمی شوند، علاوه بر آن در فضای رسانه ای هیچ دولتی از جایگاه مناسبی برخوردار نیستند و عمر آن ها هم معمولا در ایران بسیار کوتاه است، البته باید عنوان کرد که این پدیده فقط مختص ایران نیست و در تمام دنیا عمر مطبوعات آرمان گرا کوتاه است اما در ایران این کوتاهی عمر بیشتر است و گاهی تعارض مطبوعات و دولت ها زمانی رخ می دهد که مطبوعات آرمان گرا با توجه به اینکه در اقلیت هستند سعی دارند جلوی یک فعالیت دولتی که با اکثریت آرا رای آورده را بگیرند، چنین مطبوعاتی به اندازه قدرت حامیان خود حق مخالفت و انتقاد دارند.
وی در پایان عنوان کرد: بهترین کشور، دارای جامعه ای است که در آن اقلیت افراد حتی اگر یک درصد از افراد جامعه باشند، حق اظهار نظر و انتقاد داشته باشند و صدای آن‌ها شنیده شود، گاهی در جامعه سیاسی یک روزنامه یک درصدی حرفی می زند که 90 درصد آن را قبول دارند، در این صورت باید دید که چرا وزنه های قدرت این چنین نامتعادل در جامعه ای تقسیم شده است، که البته تمام این موارد به دولت ها بر نمی گردد. /پایان پیام
