محمد مهدی فرقانی، در گفت و گو با خبرگزاری دانا مطرح کرد:
کثرت گرایی به معنای تعدد گرایی است؛ یعنی توجه به اینکه تمامی تنوع‌های فکری، عقیدتی، قومی و مذهبی موجود در یک جامعه، بالقوه امکان ارایه عقاید و اظهار نظر و همچنین ابزار ارایه را در اختیار داشته و هیچ یک از گروه‌ها و اقوام و جوامع داخلی، از این حق محروم نباشند.
محمد مهدی فرقانی، عضو هیات علمی دانشگاه علامه طباطبایی(ره) در گفت و گو با خبرنگار گروه رسانه خبرگزاری دانا در رابطه با بحث تکثر رسانه‌ها و مطبوعات و وضعیت آن در کشورمان، گفت: وقتی صحبت از کثرت گرایی می‌شود باید توجه داشته باشیم که این واژه معنای خاص خودش را در ادبیات مطبوعاتی و رسانه‌ای دارد و قطعا با آنچه که تفسیر می‌شود متفاوت است.
وی بیان کرد: اغلب می‌شنویم که مسوولان امر ادعا می‌کنند که به طور مثال در فلان سال هزار مجوز نشریه صادر شده است و این در هیچ جای دنیا سابقه ندارد، پس ما کثرت گرا هستیم، اما این نشان دهنده بدفهمی مفهوم این واژه توسط مسوولان است. از نظر حرفه‌ای و از منظر ادبیات رسانه‌ای آن چیزی که به عنوان تکثر تلقی می‌شود با تعدد گرایی متفاوت است، کثرت گرایی به معنای تعدد گرایی است؛ یعنی توجه به اینکه تمامی تنوع‌های فکری، عقیدتی، قومی و مذهبی موجود در یک جامعه، بالقوه امکان ارایه عقاید و اظهار نظر و همچنین ابزار ارایه را در اختیار داشته و هیچ یک از گروه‌ها و اقوام و جوامع داخلی، از این حق محروم نباشند.
وی ادامه داد: بر این اساس می‌توان تعدد داشت در عین اینکه متنوع نبود و بالعکس می‌تواند تنوع و تکثر وجود داشته باشد در عین اینکه الزاما تعدد زیادی در کار نباشد.
این کارشناس رسانه تصریح کرد: البته من با تعدد رسانه‌ها و مطبوعات مخالف نیستم، اما در عین اینکه از هر تعددی استقبال می‌کنیم، بیش از آن باید از تنوع استقبال کنیم، آن هم به این معنا که باید از شرایطی استقبال کنیم که در آن هیچکس از داشتن تریبون برای بیان دیدگاه‌ها، عقاید و نظرات خودش محروم نباشد و این اصل تکثر است؛ در این معنا در ایران از بدو تولد مطبوعات تا به امروز، جز در مواقع کوتاه و گذرا تنوع و تکثر وجود نداشته است.
تکثر به عقاید، نظرات و دیدگاه‌های گوناگون مجال عرضه و ارایه و تعامل می‌دهد
فرقانی ادامه داد: از سوی دیگر باید در نظر داشته باشیم، این نظریه که تکثر مطبوعات باعث رشد و شکوفایی می‌شود کاملا درست است؛ چراکه تکثر به عقاید، نظرات و دیدگاه‌های گوناگون مجال عرضه و ارایه و تعامل داده و فرهنگ و استعدادها از طریق تعامل افکار است که می‌تواند رشد و ارتقا پیدا کرده و زاینده و بالنده شود، و گرنه در شرایط عدم تعامل و تک گویی هیچ گاه نمی توان از یک جامعه انتظار داشت که به رشد و بلوغ برسد.
این استاد دانشگاه در ادامه گفته‌هایش افزود: بنابراین طبیعی است که بگوییم فرهنگ باعث رشد و شکوفایی استعدادها می‌شود، اما در اینجا باید تاکید کنم که این تکثرگرایی نباید مانع و برهم زننده انسجام ملی شده و منجر به ایجاد تفرقه و تشتت آرا شود. متاسفانه در اغلب مواقع بیش از حد احتیاط می‌شود و عامل اصلی انسجام بخش ملی فراموش شده و تنوع رسانه‌ها از سوی مسوولان و دولتمردان به رسمیت شناخته نمی‌شود، چراکه تصور می‌شود وجود تکثر انسجام ملی را تهدید می‌کند.
وی تاکید کرد: البته ممکن است گاهی فاصله بین دولت و ملت زیاد شود اما، نباید عامل را در تکثر افکار و عقاید جست و جو کرد، بلکه عامل وجود چنین امری را باید در غیبت عناصری که می‌توانند به قوام ملی کمک کنند دانست. ما در حال حاضر در کشور تعدد مطبوعات داریم و نه تنوع؛ حتی در مورد شبکه‌های رادیویی و تلویزیونی، این امر بیشتر مشهود است. وجود ده‌ها شبکه رادیویی و تلویزیونی در کشور که به مطلقا متکثر نبوده و همه دارای گفتمان واحدی هستند.
تکثر به معنای کثرت گرایی در مدیریت و مالکیت رسانه‌هاست
فرقانی ادامه داد: وقتی صحبت از تکثر می‌شود، منظور کثرت گرایی در مدیریت و مالکیت رسانه‌هاست، در کشور ما رادیو و تلویزیون که کاملا دولتی اداره می‌شوند و حتی اجازه شکل گیری یک شبکه رادیویی ولو داخلی هم داده نمی‌شود و در مورد مطبوعات هم باید بگویم، به دلیل وجود زیرساخت هایی که در ایران از ابتدا تا کنون در شکل گیری مطبوعات موثر بوده است و تا به امروز هم دنبال شده است، سلطه دولت بر مطبوعات شکل گرفته و مدیریت آنها اغلب دولتی و یا وابسته به دولت و در چارچوب گفتمان دولت است و حتی مطبوعاتی که ادعای خصوصی بودن می‌کنند به دلیل وجود مشکلات اقتصادی، عملا از اشکال غیر مستقیم کمک‌های دولتی و یا چاپ آگهی استفاده می‌کنند و بنابراین وابسته هستند.
سلطه صاحبان آگهی هم بهتر از سلطه دولت نیست
این استاد دانشگاه علامه طباطبایی مهمترین اصل در کار رسانه‌ای و مطبوعاتی، حفظ استقلال حرفه‌ای دانست و افزود: این مهم در شرایطی میسر است که رسانه‌ها از دولت مستقل باشند. البته این آرزو که رسانه‌ها و یا مطبوعات بتوانند فقط از نظر مالی به خوانندگان خود متکی باشند و فقط از طریق تک فروشی و یا شبکه کابلی بتوانند خودگردان شوند، آرزویی مقدس اما دست نیافتنی است و در هیچ تاریخی و در هیچ جای دنیا بشر نتوانسته است این آرزو را محقق کند. چراکه اصولا مطبوعات صنعت پرهزینه‌ای هستند و درآمد حاصل از فروش به هیچ وجه نمی تواند این هزینه‌ها را تامین کند و حتما باید به منابع خاصی متکی باشند.
وی ادامه داد: در مورد چاپ آگهی هم باید بگویم سلطه صاحبان آگهی هم بهتر از سلطه دولت نیست، در جهان سرمایه داری دقیقا منابع آگهی هستند که برای محتوای رسانه‌ها تعیین تکلیف می‌کنند و دولت کمتر مداخله می‌کند اما در ایران سلطه این بخش هنوز چندان قوی نیست و صاحبان آگهی‌ها نقش خاصی در تعیین سیاست‌های مطبوعات و رسانه‌ها ندارند.
فرقانی تصریح کرد: اما واقعیت این است که مطبوعات بدون درآمد رسانه‌ها نمی توانند سرپا بایستند، اما این درآمد ناشی از آگهی باید شکل تعریف شده، شفاف و روشنی داشته باشد و منجر به سلطه آگهی دهندگان بر محتوای رسانه های نشده و به استقلال آنها لطمه نزند.
برای ایجاد تکثر و حفظ استقلال رسانه‌ها در وهله اول بایدساختار رسمی و سیاسی کشور بپذیرد رسانه باید مستقل باشد. همچنین باید حق نقد و نظارت را برای رسانه قائل شد و نه تنها حق بلکه نقد و نظارت دستگاه حکومتی و صاحبان قدرت و پاسخگو کردن آنها در مقابل مردم، وظیفه رسانه‌هاست.
وی ادامه داد: سوم اینکه تشکل‌های صنفی و انجمن‌ها باید آن چنان در این حوزه وارد شده و پا بگیرند که بتوانند بنیان‌های استقلال مطبوعات را تقویت کنند و بتوانیم به سمتی برویم که نه تنها مطبوعات خصوص و مستقل، بلکه شبکه های رادیویی و تلویزیونی غیر دولتی نیز در کشور شکل بگیرند.
فرقانی در پایان صحبت هایش گفت: در غیر اینصورت مطبوعات و رسانه‌های دولتی که هیچ رقابت و خطری را در کنار خود حس نمی کنند به تک گویی رو می‌آورند و این تک گویی در دراز مدت به هیچ وجه به نفع و صلاح جامعه نخواهد بود.
وی بیان کرد: اغلب می‌شنویم که مسوولان امر ادعا می‌کنند که به طور مثال در فلان سال هزار مجوز نشریه صادر شده است و این در هیچ جای دنیا سابقه ندارد، پس ما کثرت گرا هستیم، اما این نشان دهنده بدفهمی مفهوم این واژه توسط مسوولان است. از نظر حرفه‌ای و از منظر ادبیات رسانه‌ای آن چیزی که به عنوان تکثر تلقی می‌شود با تعدد گرایی متفاوت است، کثرت گرایی به معنای تعدد گرایی است؛ یعنی توجه به اینکه تمامی تنوع‌های فکری، عقیدتی، قومی و مذهبی موجود در یک جامعه، بالقوه امکان ارایه عقاید و اظهار نظر و همچنین ابزار ارایه را در اختیار داشته و هیچ یک از گروه‌ها و اقوام و جوامع داخلی، از این حق محروم نباشند.
وی ادامه داد: بر این اساس می‌توان تعدد داشت در عین اینکه متنوع نبود و بالعکس می‌تواند تنوع و تکثر وجود داشته باشد در عین اینکه الزاما تعدد زیادی در کار نباشد.
این کارشناس رسانه تصریح کرد: البته من با تعدد رسانه‌ها و مطبوعات مخالف نیستم، اما در عین اینکه از هر تعددی استقبال می‌کنیم، بیش از آن باید از تنوع استقبال کنیم، آن هم به این معنا که باید از شرایطی استقبال کنیم که در آن هیچکس از داشتن تریبون برای بیان دیدگاه‌ها، عقاید و نظرات خودش محروم نباشد و این اصل تکثر است؛ در این معنا در ایران از بدو تولد مطبوعات تا به امروز، جز در مواقع کوتاه و گذرا تنوع و تکثر وجود نداشته است.
تکثر به عقاید، نظرات و دیدگاه‌های گوناگون مجال عرضه و ارایه و تعامل می‌دهد
فرقانی ادامه داد: از سوی دیگر باید در نظر داشته باشیم، این نظریه که تکثر مطبوعات باعث رشد و شکوفایی می‌شود کاملا درست است؛ چراکه تکثر به عقاید، نظرات و دیدگاه‌های گوناگون مجال عرضه و ارایه و تعامل داده و فرهنگ و استعدادها از طریق تعامل افکار است که می‌تواند رشد و ارتقا پیدا کرده و زاینده و بالنده شود، و گرنه در شرایط عدم تعامل و تک گویی هیچ گاه نمی توان از یک جامعه انتظار داشت که به رشد و بلوغ برسد.
این استاد دانشگاه در ادامه گفته‌هایش افزود: بنابراین طبیعی است که بگوییم فرهنگ باعث رشد و شکوفایی استعدادها می‌شود، اما در اینجا باید تاکید کنم که این تکثرگرایی نباید مانع و برهم زننده انسجام ملی شده و منجر به ایجاد تفرقه و تشتت آرا شود. متاسفانه در اغلب مواقع بیش از حد احتیاط می‌شود و عامل اصلی انسجام بخش ملی فراموش شده و تنوع رسانه‌ها از سوی مسوولان و دولتمردان به رسمیت شناخته نمی‌شود، چراکه تصور می‌شود وجود تکثر انسجام ملی را تهدید می‌کند.
وی تاکید کرد: البته ممکن است گاهی فاصله بین دولت و ملت زیاد شود اما، نباید عامل را در تکثر افکار و عقاید جست و جو کرد، بلکه عامل وجود چنین امری را باید در غیبت عناصری که می‌توانند به قوام ملی کمک کنند دانست. ما در حال حاضر در کشور تعدد مطبوعات داریم و نه تنوع؛ حتی در مورد شبکه‌های رادیویی و تلویزیونی، این امر بیشتر مشهود است. وجود ده‌ها شبکه رادیویی و تلویزیونی در کشور که به مطلقا متکثر نبوده و همه دارای گفتمان واحدی هستند.
تکثر به معنای کثرت گرایی در مدیریت و مالکیت رسانه‌هاست
فرقانی ادامه داد: وقتی صحبت از تکثر می‌شود، منظور کثرت گرایی در مدیریت و مالکیت رسانه‌هاست، در کشور ما رادیو و تلویزیون که کاملا دولتی اداره می‌شوند و حتی اجازه شکل گیری یک شبکه رادیویی ولو داخلی هم داده نمی‌شود و در مورد مطبوعات هم باید بگویم، به دلیل وجود زیرساخت هایی که در ایران از ابتدا تا کنون در شکل گیری مطبوعات موثر بوده است و تا به امروز هم دنبال شده است، سلطه دولت بر مطبوعات شکل گرفته و مدیریت آنها اغلب دولتی و یا وابسته به دولت و در چارچوب گفتمان دولت است و حتی مطبوعاتی که ادعای خصوصی بودن می‌کنند به دلیل وجود مشکلات اقتصادی، عملا از اشکال غیر مستقیم کمک‌های دولتی و یا چاپ آگهی استفاده می‌کنند و بنابراین وابسته هستند.
سلطه صاحبان آگهی هم بهتر از سلطه دولت نیست
این استاد دانشگاه علامه طباطبایی مهمترین اصل در کار رسانه‌ای و مطبوعاتی، حفظ استقلال حرفه‌ای دانست و افزود: این مهم در شرایطی میسر است که رسانه‌ها از دولت مستقل باشند. البته این آرزو که رسانه‌ها و یا مطبوعات بتوانند فقط از نظر مالی به خوانندگان خود متکی باشند و فقط از طریق تک فروشی و یا شبکه کابلی بتوانند خودگردان شوند، آرزویی مقدس اما دست نیافتنی است و در هیچ تاریخی و در هیچ جای دنیا بشر نتوانسته است این آرزو را محقق کند. چراکه اصولا مطبوعات صنعت پرهزینه‌ای هستند و درآمد حاصل از فروش به هیچ وجه نمی تواند این هزینه‌ها را تامین کند و حتما باید به منابع خاصی متکی باشند.
وی ادامه داد: در مورد چاپ آگهی هم باید بگویم سلطه صاحبان آگهی هم بهتر از سلطه دولت نیست، در جهان سرمایه داری دقیقا منابع آگهی هستند که برای محتوای رسانه‌ها تعیین تکلیف می‌کنند و دولت کمتر مداخله می‌کند اما در ایران سلطه این بخش هنوز چندان قوی نیست و صاحبان آگهی‌ها نقش خاصی در تعیین سیاست‌های مطبوعات و رسانه‌ها ندارند.
فرقانی تصریح کرد: اما واقعیت این است که مطبوعات بدون درآمد رسانه‌ها نمی توانند سرپا بایستند، اما این درآمد ناشی از آگهی باید شکل تعریف شده، شفاف و روشنی داشته باشد و منجر به سلطه آگهی دهندگان بر محتوای رسانه های نشده و به استقلال آنها لطمه نزند.
برای ایجاد تکثر و حفظ استقلال رسانه‌ها در وهله اول بایدساختار رسمی و سیاسی کشور بپذیرد رسانه باید مستقل باشد. همچنین باید حق نقد و نظارت را برای رسانه قائل شد و نه تنها حق بلکه نقد و نظارت دستگاه حکومتی و صاحبان قدرت و پاسخگو کردن آنها در مقابل مردم، وظیفه رسانه‌هاست.
وی ادامه داد: سوم اینکه تشکل‌های صنفی و انجمن‌ها باید آن چنان در این حوزه وارد شده و پا بگیرند که بتوانند بنیان‌های استقلال مطبوعات را تقویت کنند و بتوانیم به سمتی برویم که نه تنها مطبوعات خصوص و مستقل، بلکه شبکه های رادیویی و تلویزیونی غیر دولتی نیز در کشور شکل بگیرند.
فرقانی در پایان صحبت هایش گفت: در غیر اینصورت مطبوعات و رسانه‌های دولتی که هیچ رقابت و خطری را در کنار خود حس نمی کنند به تک گویی رو می‌آورند و این تک گویی در دراز مدت به هیچ وجه به نفع و صلاح جامعه نخواهد بود.
