آقای دکتر زارع اینکه گفته می شود آتشفشان های تهران مانند دماوند غیرفعال شده اند، صحت دارد؟ و درخصوص این نظرکه به قطر این کوه افزوده شده واین نشان دهنده غیر فعال بودن آن است، توضیحاتی بفرمایید؟
مهمترین مجموعه آتشفشانی در اطراف تهران، سامانه و قله آتشفشانی دماوند است که در حدود 70 کیلومتری شمال شرق تهران واقع شده است. این سامانه آتشفشانی فعال بوده و فعالیت آن را می توان از طریق چشمه های آب گرم و از سوی دیگر از طریق گاز های فومرولی (گازهای فومرولی تقریبا تا ۹۵% از بخار آب تشکیل شده اند. ( که از این سامانه خارج می شود، تشخیص داد وهمچنین خرد لرزه هایی که گاه فراوان تر در محدوده این سامانه رخ می دهند مشاهده کرد (به ویژه در مرداد ماه سال 1386تا اردیبهشت ماه سال 87 خروج بخار و رخ داد خرد لرزه ها فراوان تر بود). بنابراین این سامانه فعال است ولی در معرض انفجار قرار ندارد.
هیچ شاهدی از غیر فعال شدن آن نیز در دسترس نیست. از سوی دیگر اگر سامانه آتشفشانی در مرحله انفجاری قرار بگیرد شواهد هفت گانه زمین شناختی یا ژئوفیزیکی در محدوده هر سامانه آتشفشانی قابل ردیابی و رصد خواهند بود. ازجمله چند برابر شدن رخداد زمین لرزه های ولکانیکی (لرزه های آتشفشانی، و نه زمین لرزه های تکنونیکی). پس نمی توان گفت به قطر این سامانه/ مخروط افزوده شده است و هیچ اندازه گیری علمی افزایش قطر را نشان نمی دهد و گزارش علمی دقیقی در این زمینه وجود ندارد.
آیا فعالیت آتشفشان ها در وقوع زلزله ها تاثیری دارند و یا برعکس زلزله ها می توانند باعث فعال شدن آتشفشان ها بشوند؟
وقوع آتشفشان ها می توانند موجب زلزله های آتشفشانی شوند. این انفجارها در مخروط های آتشفشانی می تواند موجب تخریب های موضعی در اثر وقوع لرزه ها هم بشود. از سوی دیگر در نواحی نظیر البرز که مخروط آتشفشانی دماوند از میان گسل های فعال عبور می کند، این احتمال وجود دارد که جنبایی گسل ها بر روی سامانه آتشفشانی تاثیر بگذارد و همچنین به طور متقابل، فعالیت در سامانه و مخروط آتشفشانی دماوند می تواند موجب تحریک و تسریع در رخداد زمین لرزه در گسل های مهمی که از نزدیکی این سامانه عبور می کنند، مانند گسل مشا شود.
طبق برخی گفته ها وقوع زمین لرزه مانند پدیده مشابه تاثیری که تکان دادن بطری بر نوشابه گازدار می‌گذارد است آیا این گفته و تشبیه درست است؟ آیا این فعالیت باعث بیدار شدن آتشفشان های خفته می شود یا خیر؟
البته این مثال (تکان دادن شیشه نوشابه) تشبیه دقیقی نیست، ولی واقعیت آن است که فعالیت و پویایی در گسل های فعال که از کنار یک سامانه آتشفشانی عبور می کند، در صورتی که این سامانه در نزدیکی مرحله بحرانی خود باشد، ممکن است به رسیدن این سامانه آتشفشانی به حالت انفجار گدازه در مخروط آتشفشانی کمک کند، و البته در یک سامانه آتشفشانی، هر نوع جا به جا شدن گدازه ها در زمین و فرو ریختن فضاهای زیر زمینی و سایر فعالیت های دینامیکی در محدوده سامانه آتشفشانی می تواند موجب القای فعالیت در گسل های فعالی شود که از نزدیکی این سامانه آتشفشانی عبور می کنند.
آیا می توان از فعال شدن آتشفشان ها گمانه‌زنی کرد که احتمال زلزله در استان تهران نزدیک است ؟
من حدود 5 سال قبل پروژه ای پژوهشی بر روی فعالیت های لرزه ای در پیرامون سامانه آتشفشانی دماوند در پژوهشگاه زلزله انجام دادم و هدف از این پروژه این بود تا بررسی کنیم که آیا سامانه دماوند در مرحله انفجار گدازه قرار دارد یا نه؟ در این پروژه از روش های مختلف ژئوفیزیکی برای بررسی و پاسخ به این نکته استفاده کردم تا متوجه شویم که آیا سامانه و مخروط آتشفشانی دماوند در مرحله انفجاری و مرحله بحرانی قرار دارد یا خیر؟ در این پروژه ما به نتیجه رسیدیم که این سامانه در حال حاضر در مرحله بحرانی (از نظر ایجاد انفجار در مخروط دماوند و خروج گدازه) قرار ندارد. ولی فعالیت های سامانه آتشفشانی دماوند به دقت باید بررسی شود و مشخص شود که به چه میزان و با چه سرعتی بر فعالیت گسل های پیرامونش (مانند گسل های مشا، شمال البرز، لار، بلده، کندوان و شمال تهران) می تواند اثر بگذارد. بر اساس شواهد علمی که من بررسی کردم، این فعالیت ها بر این گسل ها (و احتمالا تسریع در رخداد زمین لرزه ای مهم در آینده در هر یک از این گسل ها) می تواند اثر بگذارد ولی جمع بندی دقیق بر روی میزان و نحوه تاثیر این فعالیت ها در هر یک از این گسل ها نیازمند رصد و پایش دقیق در این منطقه و البته استفاده از فناوری های بالا و پیشرفته (های تک) و البته ترجیحا برپایه همکاری ها و مشارکت های بین المللی است که امیدوارم در سال های آینده چنین کاری امکان پذیر شود.
گفت و گو از: لیلا الیاسی
