کمبود امكانات كشور برای جستجو و نجات آسيب ديده گان زلزله/جابه جایی پایتخت از خطرات احتمالی می کاهد

پیش بینی زلزله  
دکتر مهدی زارع رییس پیش بینی زلزله در پژوهشگاه زلزله و مهندسی زلزله در نشست خبری که به مناسبت سالروز زلزله بم برگزار شد به خبرنگار گروه دانش خبرگزاری دانا(داناخبر)، گفت:امروزه مشخص شده است که شناخت شاخص های  زمین شناختی و ژئوفیزیکی و تلاش برای شناخت حالت های بحرانی (Critical Conditions) می تواند به پیش بینی احتمال رخداد زلزله و خطرهای طبیعی بیانجامد.
 
مهدی زارع افزود: به منظور شناسایی خطرهای و ارایه هشدارهای سریع در راستای زلزله و همچنین ساماندهی گروه های پژوهشی مرتبط، مانند گروه پژوهشی بررسی احتمال انفجار آتشفشان دماوند، مرکز ملی پیش بینی زلزله سازماندهی می شود. این مرکز با نگاهی چند رشته ای  موضوع  پیش بینی حالات بحرانی را مورد بررسی قرار داده و راهکار های مناسب برای مرتفع کردن یا کاستن از صدمات ناشی از آنها ارایه خواهد داد. این مرکز برای انجام مطالعات خود به ضرورت از خدمات متخصصان دیگر دانشگاه ها و مراکز پژوهشی داخل و خارج از کشور سود خواهد برد.

زارع تصریح کرد: پیش بینی زلزله محصول فعالیت هایی است که در تخصص زلزله شناسی صورت می گیرد و هدف از آن پیش آگاهی و اطلاع رسانی از مکان، بزرگا و زمان (به صورت دقیق و یا به احتمال) رخداد زلزله در آینده همچنین پیش یابی احتمال رخداد خطر زلزله (شتاب، شدت، سرعت طیفی، شدت دستگاهی) در بازه های زمانی کوتاه مدت است. هدف پیش بینی زلزله براساس اطلاعات کسب شده در مناطق مختلف لرزه خیز در جهان، برآورد قطعی رخداد (به ویژه در کشورهای شرقی نظیر چین و روسیه) و یا برآورد احتمالی (در کشورهای غرب صنعتی) بوده است.

زلزله مخرب بم
این کارشناس زلزله خاطرنشان کرد: در پی زلزله بم که رخداد پیش لرزه ها موجب پیش آگاهی مردم بود ولی مسوولان محلی و همچنین مقامات کشور امکان برآورد رخداد  زلزله ای مهم و اطلاع رسانی را نداشتند (و حتی نمی توانستند تایید کنند که لرزش های حاصله درواقع زلزله هایی هستند که در همان پهنه گسله در حال رخداد است)، و سپس وقوع زلزله بزرگ بم که با بیش از 3هزار کشته همراه بود، فشار زیادی از سوی مردم بم به مسوولان وارد آمد و همین موضوع انگیزه مهمی برای پرداختن جاری به امر پیش بینی زلزله و تشویق موسسات پژوهشی و دانشگاه به راه اندازی واحدهای مربوط به پیش بینی زلزله و سرمایه گذاری در این موضوع شد.حاصل این وضع آن بود که مرکز مطالعه پیش نشانگرهای لرزه ای وابسته به موسسه ژئوفیزیک دانشگاه تهران، مرکز ملی پیش بینی زلزله در پژوهشگاه و گروه فرابینی پیش نشانگرهای الکترومغناطیسی در سازمان زمین شناسی کشور راه اندازی شود.

 ساماندهی پیش بینی (پیش یابی) کوتاه مدت و میان مدت
دکتر زارع  بابیان اینکه قدر مسلم آن است که هدف زلزله شناسی در نهایت پیش بینی زلزله (بلند مدت) است، افزود: این پیش بینی بیشتر جنبه پیش بینی مکان رخداد زلزله های بعدی دارد و کمتردر غالب توجه به پیش بینی کوتاه و میان مدت زمان زلزله متبلور می شود. ساماندهی فعالیت های پیش یابی و پیش بینی زلزله (با هدف ارایه نتایج برای بازه های زمانی کوتاه و میان مدت ) به خودی خود می تواند به عنوان یک ماموریت ویژه در نظر قرار گیرد.

ساماندهی هشدار سریع زلزله
وی گفت: یکی از کاربردی ترین بخش های مرتبط با پیش بینی زلزله، طراحی و راه اندازی سامانه های هشدار سریع زلزله است هم اکنون چنین برنامه ای برای شهر تهران در غالب یک تز دکتری (با استفاده از آخرین تجربیات در جهان به ویژه آنچه که در تایوان، ژاپن و ترکیه انجام شده است) دنبال می شود.

زارع با بیان اینکه زمين لرزه 5 دي ماه 1382 بم در ساعت  5و56دقیقه و 26ثانیه  به وقت محلی درشهرتاريخی بم در جنوب شرقی كرمان رخ داد، گفت: این زمین لرزه در محدوده شهر بم رخ داد وبراساس بررسی های انجام شده بخشی از گسل بم كه از كنار شهر بم عبور مي كند در اين زلزله فعال شده است.زلزله بم نشان داد كه ساخت و ساز و گسترش شهر های نزديك پهنه گسله اشتباه است و مي تواند به فاجعه ای در حد زلزله بم يا بيش از آن منجر شود. خسارت های زلزله بم در محدوده نزديك گسل بم  (سوی شرقی و شمال شرق شهر) بيش از بخش های غربی آن بود.

امکانات کشور برای امداد رسانی کافی نیست
وی یادآور شد: زلزله بم به ما آموخت كه امكانات كشور ما برای جستجو و نجات آسيب ديده گان زلزله از زير آوار بسيار محدود است و عمده چنين امكاناتی نيز در تهران يا نزديک آن متمركز هزار كيلومتر از تهران دور باشد) 24 ساعت طلایی اوليه به هدر مي رود. چنين امكاناتی را بايد در مملكت به سرعت  با توجه به اولويت  شهرها و آبادی هایی كه در معرض خطر بالاي زلزله هستند فراهم شود.

جستجوگر آموزش دیده در کشور وجود ندارد
وی افزود: زلزله بم نشان داد كه نيروها جستجوگرو نجات دهنده از آموزش های لازم برای كاربرد روش های مدرن و سريع براي نجات آسيب دید گان بی بهره يا كم بهره بوده اند و همچنين تجهيزات كافی در اين مورد در دسترس ندارد كه در اين موارد بايد چاره ای اساسی سنجيد. در اين زلزله مشخص شد كه در شهر های ايران كه در نواحی دور افتاده از پايتخت واقع هستند و هر آن ممكن است زلزله مهيبی آنها را ويران سازد بايد نيروهای آموزش ديده با امكانات كافی و در محل های امن و مقاوم در برابر زلزله وجود داشته باشد.  

زلزله بم به ما آموخت كه با توجه موقعيت مناطق لرزه خيز در ايران و شهرهای كشور كه در كنار گسل های فعال قرار دارند، لازم است براي احداث مراكز امدادی و   درمانی بيشتر در ايران برنامه ای مدون و بودجه ای مناسب در نظر گرفت. با توجه به آسيب اساسی به مراكز امدادی و درمانی شهر بم در ساعات اوليه پس از حادثه، انتقال مجروحان به بيمارستان های سالم واقع در  فاصله 160 كيلومتري (در جيرفت) و 180 كيلومتري (در كرمان) با اشكال و زحمت فراوان همراه بود و موجب درگذشتن بسياری از مجروحان حادثه زلزله بم شد.

گسترش بی رویه شهرها و خطر زلزله درآنها
دکترمهدی زارع خاطرنشان کرد: زلزله بم نشان داد كه بايد امكانات امدادي، بهداشتي و درماني به صورت مدرن و با تجهيزات كافی و به صورت مقاوم در برابر زلزله درون و در  فاصله ای نزديک از تمام شهرهاي اصلی كشور كه در معرض خطر بالای زلزله هستند احداث شوند.زلزله بم و همچنين زلزله های بویين زهرا (1341)و چنگوره (1381) درمحدوده غربی تهران و كرج و در جنوب قزوين نشان دادند كه گسترش بی رويه ابر شهرهایی مثل تهران و كرج چقدر اشتباه است. به ويژه هنگامی كه اين شهرها در صورت توسعه بيشتر بايد در نزديكی  گسل های  فعال  مهم كشورگسترش يابند.

ساخت و سازهای غیر اصولی
وی گفت:ساخت و ساز در حريم گسل های اصلی و بزرگ (مثل گسهای شمال تهران و ماهدشت – جنوب كرج) - نه فقط به دليل احتمال گسيختگی مستقيم در محل عبور گسل بلكه به دليل اينكه در نزديكی گسل های بزرگ  امكان بروز جنبش هاي بسيار شديد و در نتيجه تشديد خسارات ها و تلفات وجود دارد وبايد ممنوع و محدود شود. چيزی كه در زلزله بم به صورت بروز اثرهای حوزه نزديک گسل و تكان هاي بسيار شديد در راستاي قائم (در جهت بالا و پائين) و در راستای افقی در جهت عمود بر گسل بروز كرد.

مساله پایتخت جدید برای ایران
دکترمهدی زارع بابیان اینکه در تاریخ سه شنبه سوم دیماه 92 و در آستانه دهمین سالروز زمین لرزه ویرانگر بم، و در روزی که آلودگی هوا مدارس ابتدایی را عملا در طول هفته تعطیل کرده و هوا در وضع هشدار قرار گرفته است،گفت مجلس شورای اسلامی با اکثریت 72درصد رای مثبت نمایندگان کلیات طرح مناسب و مهمی را برای تغییر پایتخت ایران تصویب کرد که امیدوارم جزییات آن نیز تصویب شود و به عنوان قانون درآید. مخالفان طرح به نبود بودجه و پیش بینی نشدن درآمدهای لازمه برای اجرایی شدن و باقی ماندن مشکلات پایتخت و غیرها اشاره کردند. حقیقت آن است که در این طرح پیش بینی شده که برای دو سال آینده مطالعه جامع و کاملی در این زمینه صورت گیرد تا زمینه انتقال پایتخت بر اساس این مطالعات فراهم شود و به نظر می رسد روش درست هم همین است.

وی افزود: تهران در برآورد های مختلف جهانی در رده شش کلان شهر مهم جهان که در معرض ریسک بالای زلزله است قرار دارد (در کنار توکیو، استانبول، لس آنجلس، اوزاکا، و جاکارتا) به نحوی که هر رخداد زمین لرزه در این کلان شهر ها عملا به یک فاجعه در سطح بین المللی تبدیل می شود.در ‌اینکه تهران شهری زلزله‌خیز است که حتما زلزله مهم و مخرب در محدوده یا نزدیکی آن رخ خواهد داد هیچ شکی وجود ندارد، کافی است سابقه تاریخی لرزه خیزی تهران (ری) بررسی شود. اولین زلزله تاریخی در محدوده تهران (ری) در حدود 3هزار و هزار سال قبل از میلاد مسیح رخ داده است.
 
آخرین برآورد ها نشان می دهد که شمالی ترین و جنوبی ترین مناطق تهران خطرناکترین نواحی تهران از دیدگاه خطر زمین لرزه هستند. تغییر پایتخت موجب می شود تا از جذابیت تهران به عنوان مرکزیت سیاسی و اداری کاسته شود تا بتوان برای همین تهران چاره جویی کرد. اینکه گفته شود که تمام ایران به یکسان لرزه خیز است نیز غلط است. در نواحی مرکزی ایران مناطقی وجود دارد که لرزه خیزی وخطر زلزله در آنها کمتر است و با لحاظ کردن سایر پارامتر ها می توان برای مکان یابی پایتخت جدید با در نظر گرفتن پارامتر خطر و ریسک زلزله کمتر اقدام شود.