محل تلاقی دو گسل شمال تهران و مشا در شمال شرقی تهران، خطرناک ترین نقطه پایتخت است / ساخت و سازهای شمال شرق و شمال غرب تهران از اساس غلط است

دکتر مهدی زارع، رییس مرکز ملی پیش بینی زلزله پژوهشگاه بین المللی زلزله شناسی و مهندسی زلزله ، درگفت و گو با خبرنگارگروه دانش خبرگزاری دانا(داناخبر)، درخصوص فعالیت گسل های تهران گفت: چیزی که مسلم است این است که تهران دارای گسل های فعالی است واین فعالیت برای شهری مانند تهران که دارای معضلات دیگری مثل فرسوده بودن ساختمان ها، تراکم جمعیت، وبحث برق و گاز کشی آسیب پذیر شهر، همه و همه این وضعیت را حاد تر کرده است. گسل های اصلی تهران ازجمله گسل شمال تهران، گسل مشا، و گسل های مهم جنوب تهران گسل کهریزک، پیشوا، رباط کریم و پرند هستند و گسل هایی که کمتر در مورد آنها صحبت می شود گسل رباط کریم است که ازحدود 10کیلومتری شهر جدید پرند عبور می کند وگسل ایوانکی که درانتهای شمال شرقی روند خود به کوه بی بی شهربانودرجنوب شرقی تهران می رسد. ادامه گسل ایوانکی در زیر آبرفت های ضخیم دشت تهران پنهان است و چه بسا در پهنه های جنوب و غرب تهران ادامه داشته باشد.

دکترزارع افزود: تاثیر گسل ها بر روی همدیگر به این بستگی دارد که این گسل ها بهم رسیده باشند، بنابراین ازنظر طول وتوان لرزه زایی به نظر می رسد گسل مشا که از فاصله 30 کیلومتری شمال شرق شهر تهران (منطقه تهران پارس)عبور می کند وهمچنین گسل شمال تهران توان لرزه زایی بیشتری داشته باشند. گسل مشا همچنین از 10 کیلومتری شمال شهرجدید پردیس نیزمی گذرد. گسل شمال تهران پس از عبور ازسد لتیان، لواسان، گردنه قوچک به ناحیه شمال تهران می رسد. این گسل در ناحیه لواسان بزرگ با گسل مشا درروستای کلان بهم می رسند.  در آن منطقه که  در 35 کیلومتری شرق تهرانپارس است.  

 

وی گفت: یکی از خطرناک ترین نقاط شمال شرق تهران تلاقی مهم دو گسل شمال تهران و گسل مشا است که در روستای کلان درمنطقه لواسان بزرگ (شرق روستای برگ جها ن و افجه) است که اگر جنبایی در آن رخ دهد یک نقطه بحرانی از نظر گسیختگی گسل زمین لرزه برای زمنین لرزه شدید ایجاد می کند. تلاقی دو گسل به این دلیل خطرناک ترهستند که ممکن است حرکت یک گسل باعث تحریک حرکت در گسل دیگر شود، درواقع پیش ازاین به این تلاقی های ساختاری «گره تکتونیکی» گفته می شد. تلاقی جنبایی در گسل می تواند یک نقطه بحرانی ایجاد کند بنابراین می توان گفت یکی از خطرناک ترین نقطه های اطراف تهران تلاقی مهم دو گسل شمال تهران و مشا خواهد بود.

عضو پژوهشگاه بین المللی زلزله شناسی و مهندسی زلزله یادآور شد: در جنوب تهران گسل ایوانکی عبور می کند و از پاکدشت به سمت کوه بی بی شهربانو و منطقه 15 تهران می رسد، این گسل در داخل شهرمعلوم نیست که ادامه آن به چه صورتی قرار گرفته چراکه درجنوب شرقی تهران به آبرفت های دشت تهران می رسد.ازطرف دیگر درجنوب تهران در منطقه شهرری روند گسل شمال شهرری و گسل کهریزک وجود دارد که یک سری روند های نزدیک به شرقی-غربی هستند، این دو گسل در زیر آبرفت ها ممکن است با هم تلاقی پیدا کرده باشند اما اینکه درحال حاضر کجا این اتفاق خواهد افتاد به خاطر اینکه آبرفت ها ضخیم هستند و از طرف دیگرچون شهر وجود دارد و  کنکاش دقیق ژئوفیزیکی لازم است که تاکنون انجام نشده ولی اینکه این روند وجود دارد و این تغییر روند نشان می دهند که یک تلاقی مهمی درحوالی کوه بی بی شهربانوصورت گرفته است.

دکتر مهدی زارع خاطرنشان کرد: همچنین درمنطقه جنوبی تهران گسل مهمی مانند گسل رباط کریم با طول حدود 90 کیلومتر و توان لرزه زایی زلزله ای با بزگای حدود 7 وجود دارد، این گسل از شهر رباط کریم واز حدود 4کیلومتری جنوب فرودگاه امام خمینی و نیز 7 کیلومتری شهرپرند عبور می کند. اما متاسفانه سازندگان شهر پرند به این که این شهرنزدیک گسل است توجهی نکرده و تمرکز جمعیتی جدیدی در چنین ناحیه ای ایجاد کرده اند، به نظر می رسد که بیشتر به اولویت های دیگری مانند فاصله مناسب با تهران و اینکه یک شهر مدرنی ساخته شود و فرودگاه در آن نزدیکی وجود دارد بیشتر مورد توجه بوده است. اما به بحث زلزله خیز بودن توجهی نشده و مد نظر قرار نگرفته است متاسفانه حتی آب این شهر نیز مشکل دار است.

دکتر مهدی زارع با بیان اینکه از نظر من ساخت و سازهایی که درمناطقی مانند کوی فرازدرسعادت آباد، شمال شهرک شهید محلاتی، سوهانک، ولنجک و شمال منطقه 22 (که روی پهنه گسل شمال تهران واقع است)صورت گرفته کار غلطی است،افزود:  توسعه و شهرسازی که در این مناطق صورت گرفته ازاساس کاراشتباهی بوده و به طور کلی روی گسله به خصوص گسل شمال تهران، ایوانکی، رباط کریم، کهریزک  نباید ساخت و سازی صورت می گرفت، آنچه که وجود داشت توسعه نمی یافت. چون مثلا در شمال تهران، ساخت و ساز در شیب های تند و منطقه ای که خاک آنها روان است به خودی خود دارای اشکال است، که مثال بارزی از آن در گلاب دره و کاشانک و شمال ولنجک  و شمال سعادت آباد در شهرک مخابرات و فرحزاد دیده می شود. متاسفانه این سازه ها علاوه براینکه در شیب قرار دارند و خاک آنها برای قرار گرفتن سازه بر روی آن مشکل سازاست، برروی گسله هم قرار گرفته اند.

وی گفت: غلط بودن این ساخت و سازها فقط به این جهت نیست که ممکن است یک گسیختگی اتفاق بیفتد و زمین شکافته شود وساختمان ها درآن فرو بروند در محل گسیختگی فرو بریزد، اما ممکن است یک گسلشی درعمق کمی اتفاق بیفتد وموجب گسیختگی وشکاف های بزرگ در منطقه بشود ولی گاهی ممکن است زمین لرزه هایی رخ بدهد و گسیختگی های خیلی بزرگ هم حاصل نشود اما تکان های بسیار شدید به دلیل اثر جهت پذیری و «پله پرش»به وجود بیاورد ، که به این سبب حرکات شدید عمود بر راستای گسل و یا در جهت تغییر مکان های پایدار تکتونیکی به وقوع بپیوندد و از این نظر خرابی های جبران ناپذیری برجای بگذارد و این موضوع  دردنیا  (مانند زلزله لندرز در سال 1992 در جنوب کالیفرنیا) و زلزله 1382 بم در ایران هم تجربه شده است 0.

این کارشناس زلزله خاطرنشان کرد: متاسفانه مساله این است که ما دستورالعملی برای نساختن در پهنه های خطرناک  نداریم یعنی قانونی وجود ندارد که ساخت و سازی در چنین نواحی پر ریسکی منع شود. معمولا برای توسعه ساخت و ساز در نواحی خطرناک مطرح می شود که  می توان ساخت اما باید محکم ساخت ومثال هایی مانند کشورژاپن می زنند که این کشورسازه هایی ساخته که در برابر زلزله های شدید مقاوم است. اما اصول ساخت و ساز کشورژاپن و شرایط آن با ما  با ساخت و سازهایی که ما انجام می دهیم قابل مقایسه نیست و ضمنا فضایی که در کشور ما موجود است در ژاپن در بسیاری از مواقع موجود نیست .  یک زمانی تنها بحث یک بنای خاص مانند برج میلاد که برای آن بنای ویژه تمهیدات ویژه ای نیز درنظر گرفته شده است ولی به دلیل ساخت یک بنای ویژه نمی توان تمام توسعه های دیگر را توجیه کرد.

دکتر زارع با بیان اینکه زاد و ولد در شهر تهران بالا نیست اما متاسفانه سالیانه تعداد  116 تا 120 هزارنفر به جمعیت تهران افزوده می شود، افزود: این نشان دهنده مهاجرت از مناطق مختلف به سمت تهران است، متاسفانه خیلی از افراد شهرستانی هستند که وضع مالی خوبی دارند و درمناطق بالای شهر تهران واحدهای مسکونی خریداری کردند و در سال چند ماه در تهران زندگی می کنند وهمچنین افرادی با وضعیت متوسط و پایین از نظر مالی هم در حاشیه های تهران ساکن شدند. زیستگاهی به نام ابر شهر تهران را اگر در نظر بگیریم از شهرهشتگرد آغاز وتا شهرک های اطراف کرج، خود تهران و اطراف آن، توسعه پیدا کرده وتا پردیس وحتی رودهن هم ادامه دارد که در کل 16 میلیون و دویست هزار نفر  جمعیت را در خود جای داده که حدود 22درصد جمعیت ایران است.

مهدی زارع به جمعیت کل کشوردر زمان فتحعلی شاه که حدود 5میلیون بوده و تهران تنها 50هزارنفر یعنی یک درصد جمعیت را به خود اختصاص داده بود، اشاره کرد و افزود:  در سال 40 جمعیت تهران حدود 2میلیون وجمعیت کل کشور حدود 24 یا 25 میلیون نفر بود که 10 درصد جمعیت کشور در تهران متمرکز بوده  برای منطقه ای که از نظرخطر زمین لرزه منطقه ویژه ای است و این درحالی است که 3هزار سال درمحدوده داخل شهری زلزله شدیدی رخ نداده است. همچنین در اطراف تهران به شعاع 100متر هر200سال به طور متوسط یک زلزله با بزرگای 7ریشتر را تجربه کرده بنابراین کار بسیار خطرناکی است. یعنی یک جمعیت حدود 22درصدی کل کشور را در یک منطقه متمرکز شده که هرگوشه ای ازآن آسیب ببیند اول جمعیت آن آسیب می بیند و بعد تمام مجموعه شهری را با آسیب جدی روبه رومی کند. لذا  تهران تنها ظرفیت 4 ونیم میلیون جمعیت را دارد این درحالی است که حدود سال انقلاب ( سال 1357 )تهران هم از نظر امکانات وجمعیت و هم ازنظرفیزیکی به حد اشباع رسیده بود.

زارع تاثیر فصول بر زلزله ها را رد کرد و گفت: تاریخ نشان می دهد که زلزله در تمام فصول سال رخ داده و این حادثه مختص فصل خاصی نیست. درفصل بهار زلزله های مهمی مانند زلزله ویرانگر 31خرداد سال 1369 در منجیل و رودباررخ داد، اما این به این معنی نیست که در بهار زلزله بیشتر اتفاق می افتد، در تابستان هم زلزله های مهمی مانند زلزله بوئین زهرا ، زلزله قائنات در پاییز، رخداد زلزله بم در زمستان و زلزله های مهم دیگری که در تمام فصول سال شاهد آن بودیم. اما اینکه درکدام فصل زلزله بیشتری داشتیم هیچ شاهد و آماری نداریم که آن را به اثبات برساند و حتی ما هیچ آماری نداریم که یک سال را با سال های قبل مقایسه کنیم.اما به دلیل پیشرفت های علم وتکنولوژی در کشورآمار ثبت زلزله ها بالا رفته و این هم به دلیل  وجود دستگاه های لرزه نگاری در کشور است و در چند سال گذشته این دستگاه ها نیز روبه افزایش است.

عضو پژوهشگاه زلزله گفت: همه جای ایران این پتانسیل وجود ندارد که زلزله 8 ریشتری اتفاق بیفتد.اما آمارها نشان می دهند که اکثر نقاط ایران پتانسیل لرزه زایی دارند، نواحی هم وجود دارند که توان لرزه زایی در آنها کمتر است (مانند دشت خوزستان، نوار سسندج-سیرجان، جازموریان و ...). زلزله های مهمی که درالبرز در ایران مرکزی، درکپه داغ وناحیه زاگرس اتفاق افتاده حداکثر با بزرگای  بین 7 تا 8ریشتر بودند، همچنین زلزله سال1945 مکران یک زلزله در پهنه فرورانش مکران با بزرگای 2/8 بود، در سال 855 میلادی در قومس (دامغان امروزی) زلزله  ای رخ اده که بعضی منابع بزرگای آن را بیش از  8ریشتربرآورد کرده اند. بنابراین به نظر می رسد توان لرزه زایی در ایران بالاست اما این اتفاق زود به زود رخ نمی دهد. در منطقه جنوب شرقی ایران یعنی منطقه مکران امکان زلزله ای با بزرگای 8ریشتر و بالاتر هم وجود دارد.

دکترمهدی زارع با بیان اینکه فلات ایران جز مناطق فعال است زیرا میزان لغزش در گسل ها بین یک تا 10 میلی متر در سال در اکثر پهنه های گسله رخ می دهد،گفت: این تغییر شکل ها نشان دهنده فعال بودن است، اما خیلی فعال بودن مستلزم تغییر چند سانتی متردر سال است. ایران هم مانند ترکیه  وکشورهایی که در نوار آلپ و هیمالایا هستند جز مناطق فعال است. بنابراین اگرازنظر فعالیت بخواهیم نگاه کنیم ایران مانند اطراف اقیانوس آرام که 70 تا 80 درصد کل زلزله های بزرگ  دنیا در آن رخ می دهد نیست ،اگردرهر دهه 2 تا 3زلزله با بزرگای بین 7 تا 8 داشته باشیم در هرسال 2زلزله با بزرگای بین 6 تا 7 ریشتر، 25 زلزله با بزرگای 5 تا 6 وحدود 250تا زلزله 4 با بزرگای 5 ریشتر داریم اما مساله این است که شاید از نظر تعداد اول یا دومین کشور نباشیم اما از نظر آسیب پذیری کشوری بسیار آسیب پذیری هستیم مثلا زلزله ورزقان 1391 که اتفاق افتاد تعداد  نفر307 کشته دادیم، که نباید در منطقه ای که پهنه رومرکزی اش چندان پرجمعیت نبود چنین تلفاتی غیر عادی است.