مردم بخش هایی از تهران به جای آب، فاضلاب می خورند! / به جای توسعه سدسازی باید به سمت گسترش آبخوانداری می رفتیم

به گزارش خبرنگار گروه دانش خبرگزاری دانا (دانا خبر) بیستمین نشست علمی کتابخانه حسینیه ارشاد با موضوع «بررسی بحران آب در ایران» با حضور جمعی از کارشناسان حوزه آب و استادان دانشگاه برگزار شد.  

در ابتدای این نشست، دکتر مهدی زارع؛ مجری برنامه و رییس کمیته مخاطرات طبیعی انجمن مخاطره شناسی ایران با اشاره به مفهوم بحران آب، گفت: بحران آب به این معنی است که یا در حال حاضر منابع آبی کافی برای مصرف کشور در اختیار نداریم و یا در آینده نخواهیم داشت.

زارع افزود: مساله کمبود آب به تنهایی مطرح نیست بلکه این موضوع مشکلاتی چون مهاجرت، ناهنجاری های اجتماعی، جنگ و پیامدهای زیست محیطی را هم به همراه می آورد.

وی با بیان اینکه من یکی از طرفداران انتقال پایتخت هستم، یکی از مهم ترین گزینه ها در صورت انجام این کار را توجه به موضوع آب دانست.

مردم بخش هایی از تهران به جای آب، فاضلاب می خورند!

در بخش دوم این نشست، دکتر مهدی میرزایی؛ عضو هیات علمی گروه عمران دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران مرکز، با اشاره به انجام پژوهشی برای بررسی شرایط آبی استان های کشور، گفت: چند سال پیش، پژوهشی انجام دادیم برای بررسی شرایط آبی استان های کشور. در این پژوهش مشخص شد که استان سیستان و بلوچستان دارای کمترین سرانه آب مصرفی است و پس از این استان، استان تهران قرار دارد که دلیلش جمعیت بسیار زیاد ساکن در تهران است.

میرزایی مشکلاتی همچون افزایش مصرف به دلیل افزایش جمعیت، افزایش سطح زیرکشت و عدم کنترل مصرف آب در بخش کشاورزی و عدم وجود مدیریت مناسب آب را از مشکلات منابع آب در ایران دانست و یادآور شد: بحث تغییر اقلیم در کشور باعث شده که 50 سال پیش در ایستگاه ارومیه بیش از 400 میلی متر بارش داشتیم در حالی که الان این عدد به بیش از 200 میلی متر رسیده است. البته در مقابل میزان بارش در تهران چند میلی متر زیادتر شده است.

این استاد دانشگاه خاطرنشان کرد: در بخش هایی از تهران از جمله جنوب شرقی و غرب و شمال غربی و حتی جنوب غربی تهران، مردم آبی می خورند که به لحاظ تعریف مهندسی فاضلاب است. طبق تعریف آبی که نیترات و فسفات داشته باشد اسمش فاضلاب است، حالا این آب زلال باشد، تمیز باشد، بی بو و بی رنگ باشد اما فسفات و نیترات داشته باشد یعنی فاضلاب است.

وی افزود: در دانشگاه ها هرکس که هیدرولوژی می خواند، وقتی چرخه هیدرولوژی برایش ترسیم می شود هیچ گاه گفته نمی شود مقداری از آب که آلوده شد دیگر از چرخه خارج می شود.

میرزایی با انتقاد از اینکه در ایران چیزی به نام استراتژی آب نداریم، گفت: این در حالی است که حتی افغانستان استراتژی آب دارد هرچند که استراتژی خوبی نیست.

اگر به طبیعت احترام نگذاریم وادار به احتراممان می کند

پس از آن، مهندس علی کبیری جهان آبادی با موضوع مدیریت تطبیقی منابع آب در ایران به سخنرانی پرداخت و گفت: در منطقه آمریکای شمالی بیش از 20 درصد منابع آب شیرین دنیا وجود دارد و آنها از این بابت نگرانی ندارند  اما در ایران به دلیل کمبود منابع آب شیرین، باید ارزش آب بسیار بالا باشد که اینطور نیست.

وی افزود: در گذشته یک خط کش می گذاشتند بین دو استان و آب را تقسیم می کردند در حالی که ارزش آب برای دو استان یکسان نیست.

کبیری جهان آبادی تاکید کرد: مدیریت تطبیقی منابع آب این امکان را می دهد که در حوزه بزرگتری بحران آب را کنترل کنیم. روش های غیرسازه ای کاهش ریسک سدها یکی از این روش های مدیریتی است.

وی راهبردهای مدیریت تطبیقی سیل را شامل مواردی چون: پذیرش عدم قطعیت در تمامی ابعاد، سازگاری، تصمیم گیری انعطاف پذیر، پایش و مراقبت، یادگیری در زمان انجام کار، به کارگیری دانش و فناوری جدید، اجتناب از اشتباهات پرهزینه عیرقابل بازگشت و به روزرسانی اهداف دانست.

کبیری جهان آبادی در ادامه تاکید کرد: باید به جای ساخت و ساز به مدیریت بلندمدت تکیه کرد و هماهنگ با محیط زیست عمل نمود چون طبیعت در نهایت غالب است پس باید به آن احترام گذاشت وگرنه در درازمدت ما را وادار به احترام می کند.

افزایش بیکاری یا مدیریت منابع آب؛ مساله این است!

در بخش دیگری از این نشست، مهندس احمد طبایی؛ کارشناس ارشد مهندسی آبیاری و زهکشی با بیان اینکه بخش کشاورزی در کشور ما، مصرف کننده اصلی آب است، گفت: اگر کشوری تا 40 درصد از منابع آبی تجدیدشونده خود را مصرف کند هیچ مشکلی ندارد. حداکثر مجاز برای برداشت از منابع آبی تجدیدشونده 60 درصد است اما هم اکنون کشور ما در حدود 80 درصد از این منابع خود را مصرف می کند که این یعنی نزدیک شدن به فاجعه.

طبایی با اشاره به آمار شرکت مدیریت منابع آب ایران مبنی بر وجود 170 هزار حلقه چاه غیرمجاز در کشور و بیلان منفی 298 دشت از مجموع 609 دشت ایران، خاطرنشان کرد: مطابق آمارهای رسمی، متوسط راندمان آبیاری در ایران حدود 40 درصد است و این در حالی است که در کشور ما به ازای مصرف هر متر مکعب آب، حدود یک کیلوگرم محصول تولید می شود حال آنکه متوسط جهانی این عدد به ازای مصرف هر مترمکعب آب در حدود 2.5 کیلوگرم است. به عبارت دیگر هم تلفات بسیار بالای آب داریم و هم بهره وری پایین.

این کارشناس ارشد مهندسی آبیاری و زهکشی اظهار داشت: از حدود 8.7 میلیون مترمکعب اراضی آبی در کشور تاکنون حدود 15 درصد آن به سیستم های آبیاری تحت فشار مجهز شده است.

طبایی با طرح این پرسش که با توجه به کمبود منابع آبی در کشور، باید دید که آیا کشاورزی برای ما یک مزیت است یا خیر؟ تاکید کرد: مطمئنا توجه به بحث آب مجازی می تواند در این زمینه بسیار کارگشا باشد. یعنی به جای آنکه منابع بسیار باارزش آبمان را صرف تولید محصولاتی چون هندوانه و خربزه کنیم، می توانیم آنها را از خارج وارد کنیم و در کنار آن به تولید محصولات استراتژیکی چون گندم و جو آن هم در سطح مشخصی بپردازیم.

وی در عین حال تاکید کرد: مشکل بیکاری بالا در کشور، خود یکی از مهم ترین موانع در بحث ساماندهی مدیریت آب در بخش کشاورزی است چراکه بخش کشاورزی حدود 23 درصد اشتغال کشور را به خود اختصاص داده و مسوولان نگرانند که در صورت تعطیلی چاه های غیرمجاز و واقعی کردن قیمت آب کشاورزی، بیکاری افزایش یابد.

شهرهای قدیمی ایران در کنار یخچال های طبیعی به وجود آمده اند
    
دکتر منیژه قهرودی؛ عضو هیات علمی دانشکده علوم زمین دانشگاه شهید بهشتی نیز با بیان اینکه 85 درصد کشور ما شرایط اقلیمی خشک دارد و تنها در 15 درصد آن شرایط طبیعی است، گفت: ایران 13 سال است که درگیر خشکسالی است.

وی کمبود آب را موضوعی جهانی دانست و افزود: در سال 90 سرانه مصرف هر نفر 2000 مترمکعب بود که در سال 2025 به 816 مترمکعب خواهد رسید.

این استاد دانشگاه خاطرنشان کرد: ایران کشوری خشک و در کنار آن کوهستانی است. این کشور دوره هایی داشته که در آن یخچال های طبیعی بسیاری به وجود آمده اند و آخرین این دوره ها به 12000 سال پیش بر می گردد. بسیاری از منابع آب های زیرزمینی ما از همین دوره ها به جا مانده اند.

قهرودی یادآور شد: اگر نقشه شهرهای قدیمی ایران را با نقشه یخچال ها تطبیق دهیم می بینیم که همه این شهرها در پای این یخچال ها به وجود آمده اند.

وی افزود: تمام ذخایری که در طول 12000 سال جمع شده است را در این چند سال مصرف کردیم.

بی خانمان شدن 70 میلیون نفر در جهان به دلیل سدسازی!

به گزارش خبرنگار خبرگزاری دانا، در ادامه این نشست، مهندس محمد درویش؛ مدیرکل آموزش همگانی سازمان حفاظت محیط زیست، با انتقاد از توسعه بی رویه سدسازی در کشور طی سال های اخیر، 6 چالش سدسازی به روایت کمیسیون جهانی سدها را چنین ذکر کرد: 1- هزینه های خانمان برانداز سدها 2- افزایش انتشار گازهای گلخانه ای توسط سدها 3- عملکرد اقتصادی ضعیف آنها 4- ناکامی در تحقق منافع پیش بینی شده 5- تعصب ورزی نسبت به سدهای بزرگ 6- قایل نشدن اهمیت یکسان برای راه حل های دیگری که وجود دارد.

درویش افزود: 70 میلیون انسان در جهان به دلیل سدسازی، سکونتگاه خود را از دست داده اند و ایران به دلیل اینکه سومین کشور سدساز دنیاست، پس تخریب سکونتگاه های انسانی در آن باید بیشتر از متوسط جهانی باشد.

وی خاطرنشان کرد: امسال نرخ آتش سوزی در جنگل های کشور افزایش پیدا کرده و در طی 5 ماه نخست امسال، 51 مورد آتش سوزی رخ داده است به این دلیل که وسایل اطفای حریق هوایی نداریم چون پول خرید و نگاهداری آن وجود ندارد. آیا واقعا پول خرید این دستگاه ها را نداریم وقتی پول برای ساخت گرانترین سازه های جهان داریم؟

مدیرکل آموزش همگانی سازمان حفاظت محیط زیست اظهار کرد: آمارها می گوید از یک سد بزرگ پس از 20 سال، 7.5 میلیارد تن دی اکسید کربن بیشتر از زمانی که آن سد وجود نداشته، منتشر شده است.

وی با انتقاد از سیاست وزارت نیرو در سال های قبل در زمینه احداث بی رویه سدها، گفت: سیاست حاکم بر این وزارتخانه شروع کردن سدهای تازه با وجود کمبود اعتبار بوده است با این استدلال که اگر کار زخمی شود، دولت در سال های بعد مجبور خواهد شد که تخصیص مناسبی برای پایان آن صورت دهد.

درویش با طرح این پرسش که چرا به جای توسعه سدسازی به سمت گسترش آبخوانداری نرفتیم که به مراتب بهتر از آن است، چنین پاسخ داد: چون تکنیک آبخوانداری نیاز به روبان ندارد و رای آور نیست! برای این رای آور نیست چون مردم ما از مطالباتشان آگاه نشده اند.

استفاده از آب های شور برای کاهش فشار بر منابع آب شیرین کشور

مهندس ایرج رضایی؛ کارشناس ارشد شرکت مدیریت منابع آب به عنوان آخرین سخنران این نشست، با انتقاد از برخی اظهارات درویش، تاکید کرد: بحث سدسازی در کشور ما بسیار پیچیده است و نیاز به یک نشست دوجانبه بین کارشناسان وزارت نیرو و سازمان محیط زیست دارد.

وی 97 درصد منابع آب جهان را شور عنوان کرد و افزود: از 3 درصد آب شیرین جهان هم بخش عمده آن در قطب ها و یخچال های طبیعی زمین ذخیره شده است.

رضایی خاطرنشان کرد: کشور ما در منطقه ای خشک واقع شده و کمبود منابع آب شیرین یکی از دردسرهای بزرگ کشور است. در ایران طی سال های گذشته فشار زیادی به منابع آب شیرین وارد شده و تنها راه ما این است که این فشار را کاهش دهیم.

این کارشناس ارشد شرکت مدیریت منابع آب یادآور شد: در سال 93 مصرف آب کشور برابر کل آب قابل استحصال آن است و در سال 1400 این مصرف معادل کل آب تجدیدشونده خواهد بود.

رضایی با اشاره به ضرورت استفاده از منابع آب شور برای کاهش فشار بر منابع آب شیرین کشور، مهم ترین نکات در استفاده از این آب ها را چنین عنوان کرد: 1- چگونگی دستیابی به حجم مورد نیاز از آب شور جهت انتقال 2- نحوه و چگونگی انجام انتقال 3- چگونگی بهره گیری از آب شور و تعیین پتانسیل های مصرف آب شور در جهت تولید و رشد اقتصادی 4- بررسی اثرات متقابل زیست محیطی در روند انتقال و مصرف آب.

در بخش پایانی این نشست، برنامه پرسش و پاسخ با حضور سخنرانان و حاضران در این نشست علمی برگزار شد.